برای شناخت
زیستگرد خورشید لازم است به مسائل بسیاری به ویژه در زمینه تکامل ستارگان توجه گردد. از آنجائی که عمر
ستارگان به چندین هزار میلیون سال می رسد. لذا پی گیری مراحل تکاملی یک ستاره از زمان پیدایش تا مرگ آن غیر ممکن است، اما بررسی ستارگان گوناگونی که در مراحل مختلف تکامل قرار گرفته اند خود دریچه ای است برای آشنائی با بسیاری از ناشناخته ها و دیدار سیمای کلی تکامل ستارگان، برای این منظور نخست لازم است ستارگان را طبقه بندی نمود و هر کدام را از نظر تکامل در ردیف ویژه خویش قرار داد.
یکی از متداولترین شیوه های طبقه بندی ستارگان طریقهM.K.K است که از نام دانشمندان مبتکر این شیوه یعنی مورگان کینان و کلمن اقتباس گردیده است.
نمودار هرتسپرونگ راسل
هرگاه ستارگان را براساس طبقات طیفی (با حرارتی) و میزان تابناکی (با قدر مطلق) آنها گروه بندی نمائیم، سه گروه عمده در برابر دیدگان خود خواهیم یافت. در این نمودار بیشتر ستارگان در نوار باریکی که از گوشه سمت چپ بالا شروع شده و به گوشه پائین و سمت راست پایان می یابد. قرار می گیرند و خورشید ما نیز در همین نوار باریک که به آن گروه یا رشته اصلی می گویند جای گرفته است.
گوشه بالا و سمت راست نمودار به گروه غول اختران اختصاص یافته است. اختران مزبور که
غول های سرخ نام دارند، از نظر جثه بسیار بزرگتر از ستارگان گروه اصلی می باشند و از نظر طبقه طیفی (یا حرارتی) با یکدیگر شباهت فراوان داشته و بسیار درختان هستند.
گروه سوم که
کوتوله های سفید نام دارند در پائین و سمت چپ گروه اصلی جای گرفته اند، این ستارگان بسیار داغ هستند و از نظر اندازه شباهت فراوانی به کره خاکی ما دارند و از تابناکی اندکی برخوردارند.
توجه به ویژگی های سد گروه بالا، چگونگی مراحل سنی و تکاملی خورشید را بخوبی نشان می دهد و گذشته و حال و آینده آن را به آسانی ارزیابی می نماید.
در زمینه زایش و پیدایش اختران و گمان بر این است که چنین ستارگان احتمالاً از ربایش . برخورد و جوشش خردیزه های کار و ابرگونه های کیهانی پدید می آید. طبیعی است که دمای اجرام مزبور متناسب با انبوهش ابرگونه ها و فرآیند برخورد وجذب خردیزه های مورد بحث و پدیداری خاصیت ثقلی، به مرور فزونی می یابد و یک پیش ستاره در آستانه پیدایش قرار می گیرد. آزاد شدن نیروی ثقلی، درخشندگی و تابناکی را به همراه می آورد و هماهنگ با افزایش انقباض بر تراکم و بزرگی توده مرکزی افزوده می گردد. فرآیند های مزبور تا حدی ادامه می یابند که دمای توده مرکزی به میزان 10
کلوین یعنی دمای مناسب برای گدازش . تبدیل
ئیدروژن به
هلیوم بالغ گردد. نیروی حاصل از این واکنش ها به حدی است که از چروکیدن و جمع شدن ستاره جلوگیری نموده و تعادل میان فشار درونی و نیروی جاذبه ستاره را برقرار سازد. در این هنگام ستاره از مرحله نوباوگی و گروه اصلی که مرحله ای ثابت و استوار است پای می گذارد. طبیعی است هر اندازه جثه ستارگان بزرگتر باشد، دما و تابناکی آنها نیز به همان میزان زیادتر خواهد بود. ستارگانی که به شرح بالا وارد مرحله گروه اصلی می گردند، طی توقف در این مرحله دگرگونی های کوچکی را در وضع پوسته سطحی تحمل می کنند و با تبدیل ئیدروژن به هلیوم برای مدت ها پس طولانی به بازدهی انرژی می پردازند. خورشید شناسان برای ستاره ای مانند خورشید، مدت توقف در مرحله گروه اصلی را حدود ده هزار میلیون سال برآورد نموده اند. از آنجائی که سن خورشید از زمان پیدایش تا کنون چیزی حدود 4600 میلیون سال است، لذا قاعدتاً بایستی حدود 5 یا 6 هزار میلیون سال دیگر در همین مرحله باقی بماند.
توده مرکزی ستارگان گروه اصلی که بالاترین مرحله تکامل را پشت سر گذارده اند، بر اثر برون داد ئیدروژن به خاکستر هلیوم مبدل می گردد و سپس تحت تاثیر فشارهای وارده از وزن لایه های زیرین، رو به چروکیدن و جمع شدن می نها و همزمان دمای لایه های پیرامون خود را به حدی که گدازش هسته ای امکان پذیر گردد، فزونی بخشد، هماهنگ با افزایش روند تولید انرژی، ستاره رو به آماسیدن و باد کردن می نهد و این تورم تا حدی که یک بار دیگر میان فشار درونی و نیروی جاذبه تعادل برقرار گردد. ادامه می یابد و سرانجام ستاره به یک غول سرخ دگرگون می شود و تابناکی آن گاه تا هزار برابر افزایش می یابد و بدینسان ستاره از گروه اصلی به گروه غول اختران گام می نهد. زمانی که خورشید ما به این مرحله از تکامل وارد گردد، عظمت آن به حدی می رسد که سیاره تیر یا عطارد را در گام خویش فرو می برد و موفقیت زیست را از زمین می زداید.
با رسیدن دمای توده مرکزی
غول های سرخ به مرز کلوین واکنش هسته ای جدیدی در آن روی می دهد و طی آن کربن به هلیوم مبدل می شود فرآیند مزبور باعث می گردد که ستاره به مرحله ثابت دیگری که چندان هم به درازا نخواهد کشید، پای گذراد و پس از حدود چند صد میلیون سال که چروکیدن توده مرکزی هنچنان ادامه داشته است، سراسر کره مزبور نیز به چروکیدن و کوچک شدن روی نهد و انرژی هسته ای کاهش یابد و سرانجام به یک
کوتوله سفید مبدل گردد و بدینسان ستاره از گروه غول های سرخ به گروه کوتوله های سفید وارد می گردد.
در این مرحله عمل چروکیدن به دلیل فشار حاصل از الکترون های پرنده بسیار سریع متوقف می گردد و در حالیکه جرم آن همچنان ثابت مانده است، بر تراکم آن گاه تا حدود یک میلیون بار افزوده می گردد و ستاره به حدی متراکم می شود که وزن یک قاشق چای خوری از مواد آن (اگر بتوان آن را به زمین آورد) به چندین تن بالغ خواهد گردید. خورشید ما در مرحله کوتوله های سفید همچنان به برون داد انرژی درونی خویش ادامه می دهد و پس از طی چندین میلیون سال به مرور سرد می گردد و سرانجام از جوش و خروش باز می ایستند و به جرمی سرد و تاریک مبدل می شود و بالاخره به یک
کوتوله سیاه دگرگون می گردد.
توالی رویدادهای گذشته و آینده خورشید را بنا بر فرضیه ها و نظرات نوین دیدیم، اما موضوع شایان توجه این است که ما هنوز از مکانیسم درونی خورشید به درستی آگاه نیستیم و لذا مراحل تکاملی آن نیز که بر پایه همین مکانیسم و مشکوک استوار است، طبعاً مورد پرسش بوده و قاعدتاً بایستی در راه تکمیل تجربیات همچنان گام برداشت و به آینده امید بخش تری چشم دوخت.
