تاریخچه ی:
حس خیرخواهی و فضیلت
گرایش دیگری در انسان هست كه به اصطلاح از مقوله خیر و فضیلت است. به تعبیر دیگر از مقوله اخلاق است، آنچه که ما در اصطلاح خودمان " اخلاق " مینامیم .
انسان به بسیاری از امور گرایش دارد به حکم آنکه منفعت و سود است . انسان به پول گرایش دارد برای اینکه پول برای انسان منفعت است. یعنی وسیلهای است که میتواند حوائج مادی او را رفع کند . این خیلی عالی است . گرایش انسان به منفعت ، همان " خود محوری " است ، یعنی انسان به چیزی گرایش پیدا میکند برای اینکه آن را جذب کند به خود برای ادامه و بقای حیاتش . ( البته همین " گرایش موجود زنده به اینکه حیات خویش را حفظ کند " چیست و چه رمزی دارد ، خود مسألهای است . )
تا این اندازه ، تحلیل آن کمی سادهتر است ، اما اموری هست که انسان به آنها گرایش دارد نه به دلیل اینکه منفعت است بلکه به دلیل اینکه فضیلت و " خیر عقلانی " است . منفعت ، خیر حسی است و فضیلت ، خیر عقلی . " فضیلت " مانند گرایش انسان به راستی از آن جهت که راستی است و در مقابل ، تنفر از دروغ ، گرایش انسان به تقوا و پاکی .
به طور کلی اینگونه گرایشها که فضیلت است دو نوع است ، بعضی فردی است و بعضی اجتماعی .
" فردی " مثل گرایش به نظم و انضباط ، گرایش به تسلط بر نفس ، آنچه که ما " مالکیت نفس " مینامیم ، بر خود مسلط بودن و بسیاری دیگر از مفاهیم اخلاق فردی ، حتی شجاعت به معنی قوت قلب نه زور بازو که آن از مقوله اخلاق نیست ، شجاعت در مقابل جبن و امثال اینها ،
" اجتماعی " مانند گرایش به تعاون ، کمک دیگران بودن ، با یکدیگر یک کار اجتماعی کردن ، گرایش به احسان و نیکوکاری ، گرایش به فداکاری ( که هیچ با منطق منفعت جور در نمیآید زیرا فداکاری یعنی فدا کردن خود ، حتی جان خود ) ، گرایش به ایثار :
" __«~~green: و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه ~~»" __( حشر / . 9 )
اینکه انسان در حالی که کمال احتیاج به چیزی را دارد دیگری را بر خود مقدم بدارد :
« __~~green:و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا ، انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا ~~ __»( انسان / 8 ) .
پس به طور کلی گرایش به فضیلت ، یا گرایشهای اخلاقی ، یا به تعبیر دیگر گرایشهایی که از مقوله فضیلت و خیر اخلاقی است ، در انسان هست .
منبع : کتاب فطرت
نویسنده : شهید مرتضی مطهری
صفحه :78
