امیرالمؤمنین، امیر در لغت به معنی فرمانده، سلطان، رهبر است. بعد از اسلام کسانی را که از سوی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و خلفا به فرماندهی مأموریتهای جنگی منصوب می شدند امیر می گفتند.

اما عنوان امیرالمؤمنین به معنی خلیفه و فرمانده کل قوای اسلام و پیشوای مؤمنان است. به اعتقاد ((شیعه|شیعه امامیه ))؛ « امیر المؤمنین» عنوانی است که خدای تعالی به ((حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام|علی بن ابی طالب ))داده و هیچ کس دیگر چه قبل از او و چه بعد از او برازنده این نام نیست. در حدیث آمده است که ((حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله|رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم)) به اصحاب خود فرمود: علی را به امارت مؤمنین سلام کنید و در حدیث دیگر است که خدا، علی علیه السلام را امیرالمؤمنین نامیده است.

از ((حضرت امام جعفر صادق علیه السلام|حضرت صادق علیه السلام)) سئوال شد آیا به ((حضرت امام مهدی ارواحنا له الفداء|حضرت قائم (عج) ))، لقب « امیرالمؤمنین » خطاب می شود؟ فرمود: نه، آن عنوان، مخصوص علی علیه السلام است که نه قبل از او و نه پس از او سزاوار نیست کسی به این نام نامیده شود جز اینکه آن مدعی این نام کافر است.
از ((اهل سنت)) نیز درباره اعطای لقب امیرالمؤمنین به امام علی روایات بسیاری در دست است:

((ابونعیم اصفهانی ))در حیلة الاولیاء از ((انس بن مالک)) روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره علی علیه السلام فرمود: او امیرالمؤمنین و پیشوای نیکوکاران و فرمانده سواران مجاهد و خاتم اوصیاء است. نیز از ابن مردویه اصفهانی از دانشمندان اهل سنت آورده است که ((جبرئیل)) در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه السلام را امیرالمؤمنین خواند. و از ((ام سلمه)) روایتی در این باره رسیده است.

{picture file=img/daneshnameh_up/9/9f//EmamAli _17.jpg}

ولی در ظاهر و بنا بر عقیده اهل سنت هر مسلمانی که به اجماع اهل حلّ و عقد یا ((وصایت)) و یا شوری برای امامت و فرماندهی کل قوای اسلام انتخاب شود امیرالمؤمنین است. و آنان می گویند این عنوان اول بار بر خلیفه دوم ((عمر بن خطاب)) گفته شد و آنگاه در عهد خلفای راشدین دیگر و خلفای ((بنی امیه)) و ((خلفاس عباسی|بنی عباس)) نیز به شخص خلیفه « امیرالمؤمنین » گفته می شد.

فقهای ((مذهب زیدی|زیدی مذهب)) این عنوان را حق شرعی هر امیر علوی می دانند که برای احقاق حق، قیام کند و « قائم به سیف » باشد.

منابع :
دایره المعارف تشیع، ج 2؛ المعارف و المعاریف ج 1

مراجعه شود به:
((لقب امیرالمؤمنین علیه السلام))