تاریخچه ی:
اشکال چهار گانه قیاس اقترانی
تفاوت با نگارش: 1
| همانطور که می دانید، در ((قیاس اقترانی)) سه حد وجود دارد: ((قیاس اقترانی|حد اصغر))، ((قیاس اقترانی|حد اکبر))، ((قیاس اقترانی|حد اوسط)) | | همانطور که می دانید، در ((قیاس اقترانی)) سه حد وجود دارد: ((قیاس اقترانی|حد اصغر))، ((قیاس اقترانی|حد اکبر))، ((قیاس اقترانی|حد اوسط)) |
| اما موقعیت حد وسط نسبت به اصغر و اکبر در دو ((قیاس|مقدمه قیاس))، صورتهای مختلفی دارد که قیاس بر اساس آن ها چند گونه است. به عبارت دیگر، قیاس اقترانی از لحاظ موقعیت حد وسط در ((قیاس اقترانی|صغری)) و ((قیاس اقترانی|کبرای)) آن، به چهار شکل منقسم می شود. | | اما موقعیت حد وسط نسبت به اصغر و اکبر در دو ((قیاس|مقدمه قیاس))، صورتهای مختلفی دارد که قیاس بر اساس آن ها چند گونه است. به عبارت دیگر، قیاس اقترانی از لحاظ موقعیت حد وسط در ((قیاس اقترانی|صغری)) و ((قیاس اقترانی|کبرای)) آن، به چهار شکل منقسم می شود. |
| این چهار شکل عبارتند از: | | این چهار شکل عبارتند از: |
| 1-(شکل اول) حد وسط یا ((قضیه حملی|محمول)) در صغری است و ((قضیه حملی|موضوع)) در کبری. | | 1-(شکل اول) حد وسط یا ((قضیه حملی|محمول)) در صغری است و ((قضیه حملی|موضوع)) در کبری. |
| 2-(شکل دوم) حد وسط یا هم در صغری محمول است و هم در کبری. | | 2-(شکل دوم) حد وسط یا هم در صغری محمول است و هم در کبری. |
| 3-(شکل سوم) حد وسط یا هم در صغری موضوع است و هم در کبری. | | 3-(شکل سوم) حد وسط یا هم در صغری موضوع است و هم در کبری. |
| 4-(شکل چهارم) حد وسط بر عکس شکل اول است؛ یعنی در صغری موضوع است و در کبری محمول. | | 4-(شکل چهارم) حد وسط بر عکس شکل اول است؛ یعنی در صغری موضوع است و در کبری محمول. |
| هر یک از این صورت ها را __شکل__ می نامند. بر همین اساس، ((منطق دانان))، شکل را اینگونه تعریف کرده اند: | | هر یک از این صورت ها را __شکل__ می نامند. بر همین اساس، ((منطق دانان))، شکل را اینگونه تعریف کرده اند: |
| ''شکل یعنی قیاس اقترانی به لحاظ موقعیت حد وسط نسبت به طرفین خود (یعنی اصغر و اکبر).'' | | ''شکل یعنی قیاس اقترانی به لحاظ موقعیت حد وسط نسبت به طرفین خود (یعنی اصغر و اکبر).'' |
| ((نور علیشاه اصفهانی)) در منظومه کبرای خود، این اشکال چهارگانه قیاس اقترانی را که اهمیت بسیار دارند، برای سهولت در حفظ، در دو بیت زیر به نظم در آورده است: | | ((نور علیشاه اصفهانی)) در منظومه کبرای خود، این اشکال چهارگانه قیاس اقترانی را که اهمیت بسیار دارند، برای سهولت در حفظ، در دو بیت زیر به نظم در آورده است: |
| اوسط اگر حمل یافت در بر صغری و باز،،، وضع به کبری گرفت شکل نخستین شمار | | اوسط اگر حمل یافت در بر صغری و باز،،، وضع به کبری گرفت شکل نخستین شمار |
| حمل به هر دو دوم، وضع به هر دو سوم،،، رابع اشکال را عکس نخستین شمار | | حمل به هر دو دوم، وضع به هر دو سوم،،، رابع اشکال را عکس نخستین شمار |
| اکنون برای هر یک از این اشکال، مثالی می زنیم: | | اکنون برای هر یک از این اشکال، مثالی می زنیم: |
- | 1- شکل اول: (حد وسط در صغری محمول باشد و در کبری موضوع) |
+ | 1- __شکل اول__ (حد وسط در صغری محمول باشد و در کبری موضوع): |
| __زمین__ (موضوع) (اصغر) __ سیاره __ (محمول) (حد وسط) __ است.__ (صغری) | | __زمین__ (موضوع) (اصغر) __ سیاره __ (محمول) (حد وسط) __ است.__ (صغری) |
- | هر __سیاره__ (موضوع) (حد وسط) __کروی__ (محمول) (حد اکبر) __است.__ (کبری) |
+ | __هر سیاره__ (موضوع) (حد وسط) __کروی__ (محمول) (حد اکبر) __است.__ (کبری) |
| __زمین کروی است.__ (نتیجه) | | __زمین کروی است.__ (نتیجه) |
- | 2-شکل دوم: حد وسط در هر دو مقدمه قیاس(صغری و کبری) محمول واقع شود: | |
- | هر سنگی جامد است.(صغری) هیچ جیوه ای جامد نیست(کبری) | |
- | اصغر حد وسط رابطه اکبر حد وسط رابطه | |
- | موضوع محمول موضوع محمول | |
- | نتیجه: هیچ سنگی جیوه نیست. | |
- | 3-شکل وم(حد وسط در هر دو مقدمه (یعی هم صغری و هم در کبری) موضوع باشد). هر نسانی یون است (صغری) ه ای است(کری) وضوع ممو رابطه موضوع محمول رابه /> ط محمول حد وسط کبر تی: بعضی یوان ها جس هستن. 4-شکل چهرم(حد وسط در صغری مع و در کبری ممول باشد): هر انسانی حیو ست (ری) کتبی انان است(کری) ووع مول ابط موضوع محمول رابطه حد وسط محمول موو و نتیجه: بعضی حیوان ها کتبند. درباره شکل چهارم شکل چهارم قی اانی دوررین اشکا ب ن ست و ه تی ب تصور ست اطو که مون منطق است ای ک ا (اید ب ل وری آ از ذهن) در من خویش نیاوه است. و بعد ه کلویو الیو بو که این شکل را به شکال سه گانه ارسطوئی ازود و به همین لیل این شکل به نام او ب نم کل جالینوسی مروف است ین کل رای الی هیات طبیی نیست و به همین جهت دور از ذهن است. فلاسفه و و منطق دانان قرون وسطی (ه الم مسیحیت و چه ر عا اسلا)ربار ارزش و اصالت این شکل با هم اختاف نر اه ا بعضی این کل ر به ک رد رده اند و بری آن را ارای ارزش دانسته اند. در کتب منطقی اسلمی یز ن را دور از ذه خوانده ا البه نباید تصور رد که منطق انان به کی نبت به ین ک بی اعتن بوده ان چناه د ا اوه اند که شرایط این شکل یکاخت یست: یی می تواند دو ص باد: 1-صورت ال: لف) ر هر دو مقمه وه باشد. ) صغری کلیه باد. /> یا این نحو 2-ص وم: اف)و ممه ایب لب مو اشد. />) یک ز د مقمه کیه باشد. منطق مظفرج2 ص 30/33/31/منطق صوری ص317، 318/موهآثار ج 5 ص94و95 |
+ | 2- __شکل وم__ (حد وسط در هر دو مقدمه ی(صغری و کبری) محمول واقع شود):
__هر نگی__ (موو) (اصغر) __ا__ (مول) ( سط) __است.__ (غری) __یچ یو ای__ (موضوع) (اکب) ____ (محمول) (حد وسط) __نیت.__ (کبری) __یچ گی یوه یست.__ (نیجه)
3- __شکل وم__ (حد وسط در هر دو مه (یعنی هم در صغری و هم در کبری) مووع باشد):
__هر انسانی__ (مو) ( س) __یوان__ (ممول) (اصغر) __است.__ (غری) __ ای__ (موضوع) (حد وسط) __جسم__ (محمول) (کر) __س.__ (کی) __بعضی حیوان ها سم هستند.__ (نتیجه)
4- __شکل چهارم__ ( در غری و ر کی ول ا): /> __هر نسانی__ (و) (د ) __یان__ (مول) (ار) __است.__ (صغری) __ه کی__ (وو) (اکب) __انسا__ (ممو) ( وس) __است.__ (کری) />__ی یا ها کاتبن.__ (نتیجه) /> هر ی شکال چهر گا قیاس ارای می تان انه حا یا ر به خد بیرد. />بری آاهی از این مطل ر ادامه هین الب نگاه کی به: />*((ب شانده انه یاس اانی)) />*((شکل ا یاس ترانی)) />*((ک دوم ی اقرای)) *((کل وم قیس اانی)) *((کل چهام یاس ترانی)) !م *مه ا(ی می) د 5، ه 94 95 *منطق مظفر،جلد 2، صفحه 30، 31، 33 />*کلیات منطق صوری، ه 317 و 318 |