اساف و نائله، نام دو بت مشهور ((اعراب جاهلی ))بود. بر اساس داستانهای کهن عرب، اساف پسر یعلی از قبیله جُرهم در ((یمن)) به یکی از دختران به نام نائله دختر زید عشق ورزید. آن دو در موسم حجّ آهنگ مکه کردند و چون درون ((بیت الله الحرام - کعبه، خانه خدا|کعبه)) خلوتی یافتند، دامن به گناه آلودند پس خداوند هر دو را مسخ و به سنگ مبدل کرد. صبحگاهان مردم آن دو را از کعبه بیرون آوردند و در پیشگاه کعبه نهادند تا مایه عبرت دیگر مردمان باشند. چون مدتی گذشت و پرستش بتان رواج یافت، این دو نیز مورد پرستش قرار گرفتند و در شمار بت های خزاعه و ((قریش)) در آمدند.

در آغاز اساف در کنار کعبه و نائله در کنار ((چاه زمزم)) بود، سپس قریش هر دو را نزدیک زمزم منتقل ساخت و از آن پس آن دو را با جامه های زیبایی آراستند، گوسفندان و شتران بسیار برایشان قربانی کردند و نزد آن دو سوگند می خوردند و ((طواف)) را با اساف آغاز کرده و با نائله به پایان می رساندند.

برخی گفته اند که پس از آنکه اساف و نائله را از کعبه بیرون آوردند، اساف را در ((صفا و مروه|صفا)) و نائله را در ((صفا و مروه|مروه)) نهادند تا اینکه ((قصی بن کلاب)) آن دو را به مقابل کعبه نزدیک زمزم منتقل کرد.

به روایتی، ((عمرو بن لحی)) پس از آن که بت ((هبل)) را از شام به مکه آورد و بت پرستی را در حجاز رواج داد، مردم را به پرستش اساف و نائله فرا خواند و پس از هبل این دو بت نخستین بتهایی بودند که مورد پرستش قرار گرفتند؛ برخی نیز گفته اند که این روایت را نیز عمرو بن لحی از شام به مکه آورده، و داستان مسخ آن را به تقلید افسانه های کهن ساخته است. اساف و نائله تا سال 8 هجری پرستش شدند، تا آنکه در ((فتح مکه|فتح مکه ))، ((حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله|پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم)) آن دو را با دیگر بت ها شکست.

مراجعه شود به
((ادیان اعراب پیش از اسلام))

منابع :
دایرةالمعارف بزرگ اسلامی ج8 ص82، سیره ابن هشام ج1 ص 86