انقلاب صنعتی علاوه بر دگرگون ساختن صنایع دستی، صنایع جدید بسیاری را ایجاد کرد. صنایعی که تولید انبوه به شیوه ماشینی را به کار میگرفتند. در صنایع جدید طراحانی مشغول به فعالیت بودند که در کارشان هیچ نقشی برای زیبایی شناختی قائل نبودند و تنها عقاید
فایده گرایانه Utilitarian داشتند. زارا کلبرن Zarah Colburn نمونه ای از این طراحان است که عقاید خود را در رساله ای به نام مهندسی لوکوموتیو و مکانیسم خط آهن بیان نموده است.
در مقابل این طرز تفکر، تفکری قرار داشت که در صدد حل مشکلات روابط بین هنر و صنعت بود که نوشته های گاتفرید زمپرGottfried Semper نمونه ای از آن است. زمپر پس از آشنایی با هنری کول و تحت تاثیر نمایشگاه بزرگ مقالاتی با عنوان علم، صنعت و هنر منتشر نمود. وی معتقد بود که در طراحی باید ایده اولیه ای موجود باشد که با ارتقای آن به یک مفهوم هنری دست یافت. علاوه بر این نیازهای مخصوص زمان و مکان و شرایط اجتماعی هستند که طرح را بوجود می آورند. اصلی که زمپر تحت عنوان شکل اولیه Basic Form مطرح نمود، بعدها سبب ظهور "زیبایی شناسی ماشینی" گردید که تاکید بر
کارکردگرایی Fonctionalism داشت و از آن برای تولید اشکال ساده هندسی، کاربردی و بادوام استفاده شد. اگر تفکر زمپر را به عنوان تفکرغالب در این دوره در نظر بگیریم، روشن خواهد شد که نوآوریهای این دوره در صنایعی پدید آمده اند که به دنبال آشتی و وحدت بین ارزشهای زیبایی شناختی و کاربردی بوده اند.
صنعتی شدن در صنعت لوکوموتیو سازی
گسترش خط آهن تاثیر زیادی در تغییر شیوه کار و زندگی در قرن 19 داشت. صنایع عظیمی برای ساخت لوکوموتیو تاسیس شدند که طراحی آنها تماما همراه با ابتکار بود. زیرا سابقه ای برای ساخت آنها وجود نداشت. نخستین لوکوموتیوها حاصل تجاربی ابتدایی بودند. هدف اصلی عملکرد دستگاه بود. ساخت این لوکوموتیوها به دست نجاران و آهنگران محلی انجام میشد و ظاهر آنها دقیقا نشان دهنده عملکردشان بود.
لوکوموتیو وایلم دیلی Wylam Dilly در سال 1813 به دست
کریسوفر بلکت Christopher Bleckett بنا بر سفارش ویلیام هدلی William Hedley برای استفاده در معدن زغالسنگ وایلم ساخته شد و تنها موتور اهرم دار کوچکی روی تعدادی چرخ بود و شکل آن کاملا منطبق با کارکرد آن بود.
لوکوموتیو راکت Rocket ساخته
جرج استیونسن George Stephenson در سال 1829 نخستین لوکوموتیوی بود که در برنامه های منظم مسافربری بین لیورپول و منچستر به کار گرفته شد که دارای ظاهری زیباترو عملکردی دقیقتربود.
لوکوموتیو جنی لیند Jenny Lind در سال 1847 توسط شرکت دیوید جوی برای راه آهن لندن، برایتون و کرانه جنوبی ساخته شد. دارای بدنه ای فلزی بود و در طراحی قسمتهای مختلف آن از فرمهای کلاسیک و گنبدی استفاده شده بود و جزئیات به دقت طراحی شده بودند.
لوکوموتیو 1666 به نام 1562 مدل 0-4-4 در سال 1893 به دست سموئل جانسون ساخته شد که دارای فرمی منظم و منسجم بود. این لوکوموتیو یکی از زیباترین نمونه های زمان خود بود که با استاندارد بالا ساخته شده بود و عملکردی عالی داشت.
روش اولیه ساخت واگن در اروپا عبارت بود از سوار کردن پشت به پشت بدنه دلیجانها روی یک شاسی بلند به طوری که کوپه هایی با درهای جداگانه بوجود می آمد و واگنهای درجه یک ، دو و سه دارای ساختار و مبلمان متفاوتی بودند. سازندگان این واگنها اغلب درشکه سازان قدیمی و سنتی بودند.
در طراحی لوکوموتیو فرآیند طراحی به طور کامل از تولید جدا شد و طراحان به عنوان متخصص در دفتر طراحی مشغول به کار شدند و دارای اعتبار حرفه ای بودند. در این روند برای نخستن بار فرآیند طراحی به عنوان فعالیتی جمعی مطرح شد که نیاز به همکاری گروه وسیعی از متخصصان داشت. دو عامل مهم به موثر بودن این فعالیت سازمانی کمک میکردند. نخست اینکه مهندسان و طراحان معمولا یک دوره کارآموزی را در کارگاه میگذراندند و این عامل سبب حفظ روح صنایع دستی میشد. دوم اینکه شرکتها الگوی ساختار خود را از سازمانهای نظامی گرفته بودند که نظم خاصی به کار میبخشید.
صنعت ساخت لوکوموتیو در آمریکا
واگن آمریکایی راه آهن بالتیمور- اوهایو در سال 1865 به عنوان واگن مسافربری شروع به کار کرد. واگن به صورت کوپه های جدا از هم نبود بلکه شامل راهروی درازی میشد که دارای دو ردیف صندلی بود. گرما توسط یک بخاری تامین میشد و سقف دارای نورگیر برای تامین نور روز و چراغهای نفتی برای شب بود.
لوکوموتیو 0-4-4 ساخت شرکت بالدوین Baldwin از سال 1874 در آمریکا تولید شد. باز بودن قسمتهای مختلف موتور امکان تعمیر فوری را فراهم مینمود. قطعه جدیدی که در این لوکوموتیو وجود داشت گاوگیر بود که برای از میان برداشتن موانع احتمالی طراحی شده بود. نصب جرقه گیر در دودکش نیز خطر آتش سوزی را به حداقل می رساند.
به طور کلی در طراحی لوکوموتیوهای آمریکایی بر خلاف نمونه های اروپایی، همه چیز به منظور تولید صنعتی و مونتاژ در مقیاس وسیع بود. به طور مثال سعی میشد که اندازه و فرم پنجره های تمامی واگنها یکسان باشند تا فرآیند ساخت به نهایت سادگی برسد.
فرمهای استفاده شده در طراحی لوکوموتیوهای آمریکایی اغلب گرایش به سمت فرمهای رنسانس دارند. البته در این دوره یک نوع لوکوموتیو با فرمهای گوتیک نیز ساخته شد.
صنعتی شدن در صنعت دوچرخه سازی
دوچرخه رایج ترین شکل وسیله نقلیه در پایان قرن نوزدهم بود که از نظر ساختار و کارکرد از بقیه ساده تر بود. این سادگی نتیجه مجموعه ای از آزمایشها و تحولات بود که در کشورهای مختلف صورت میگرفت.
نمونه های اولیه دارای سه چرخ هستند. نخستین دوچرخه های پدالی در فرانسه ظهور کردند و مدل اردیناری (معمولی) که به پنی فاردینگ (پول سیاه) معروف بود، در دهه 1860 مورد استقبال عموم قرار گرفت. در این مدل چرخ جلو بزرگ و چرخ عقب کوچک بود. همین نکته و همچنین مرتفع و بی ثبات بودن زین،استفاده از آنرا محدود میکرد.
در دهه 1870
جان کمپ استارلیJohn Kemp Starley ، اهل کونتری، اولین دوچرخه مدرن را به نام سیفتی (ایمنی) تولید کرد که مجموعه ای از چندین نوآوری بود. استارلی چهارچوبی اساسی در طراحی دوچرخه بنیان گذاشت که امروزه هم در سراسر جهان مورد استفاده قرار میگیرد. موفقیت دوچرخه سیفتی در نتیجه ترکیب بهینه کارآیی مکانیکی، سبکی و دوام بود که با اصول سهولت در ساخت نیز همامنگ بود. این عوامل دوچرخه سیفتی را به صورت اولین وسیله نقلیه انفرادی رایج درآورد.
سبکی و قوی بودن دوچرخه سیفتی درنتجه تولید انبوه فولاد لوله ای بدون درز در دهه 1880 بود. اما سادگی شکل بیش از هر چیز مرهون این واقعیت بود که دوچرخه فقط به منظور یک کارکرد طراحی میشد. این خاصیت باعث هماهنگی شکل و کارکرد آن میشد. کارآیی دوچرخه، امکان زیادی برای تزئینات باقی نمیگذاشت.
صنعت ساخت مبلمان
نخستین تلاشها برای تولید انبوه مبلمان با تعدیل اشکال سنتی، محدود کردن تنوع محصولات و توسعه نظام تجاری صورت گرفت. در آغاز، محصولات از قطعات جداگانه ای ساخته میشدند که اغلب با دستگاه های ساده خراطی میشدند. اما مشکل در هنگام سر هم کردن قطعات پیش می آمد که نیاز به مهارت زیادی داشت. صندلی ویندزورWindsor که در بریتانیا و ایالات متحده به صورت انبوه تولید میشد، نمونه ای از این شیوه ساخت است. لمبرت هیچکاک با خرید قطعات این صندلی و تنها سر هم کردن آن به میزان بالایی از تولید دست یافت.
در قرن نوزدهم،
مایکل تونت Michael Thonet با به کار گیری تکنولوژی جدید و پس از انجام آزمایشهای فراوان، موفق به تولید مبلهایی با چوب خمیده شد. وی ترکه های چوبی را که با ماشین ساخته شده بودند، تحت فشار خم کرده و به هم پیچ میکرد. در نتیجه احتیاجی به مفصل و اتصال نبود. سادگی شکل و فرآیند تولید موجب میشد که صندلیها را بتوان به تعداد زیاد و با قیمت ارزان تولید کرد. البته فرایند تولید صندلیهای تونت کاملا ماشینی نبود و در مدلهای کلاسیک به کار دستی زیادی نیاز بود.
یکی از رقبای عمده تونت شرکتی در موراوا و متعلق به یاکوب و یوزف کوهن بود که در سال 1867 تاسیس شده بود. این شرکت در تولید مبلمان با چوب خمیده وتزئین آن بوسیله کنگره دار کردن، کنده کاری و فنون پیکرتراشی تخصص یافته بود و کالاهایش را تحت عنوان "مبیمان برتر در سبکهای مختلف" تبلیغ میکرد.
تطابق تکنولوژی جدید با سلایق رایج زمانه را میتوان در مبلمان
جان هنری بلتر John Henry Belter در دهه 1850 مشاهده کرد. بلتر روشهای استفاده از بخار آب در تبدیل خمیر کاغذ و چوب چند لایه به شکلهای پیچیده را به ثبت رساند. مبلمان بلتر اغلب به سبک
نئوروکوکو Neo-rococo ساخته میشدند.
صنعت ساخت لوازم بهداشتی
کارگاه لمبث متعلق به
هنری دالتون Henry Doulton کار خود را با تولید ظروف سفالی آغاز کرد. اما با توسعه روشهای قالبگیری، امکان تولد طرحهای حیرت انگیز گوناگونی فراهم شد. ازدیاد آلودگی و بیماری در اثر رشد سریع شهرها، دالتون را به فکر تولید لوله های سفالی لعابدار برای لوله کشی آب و فاضلاب انداخت که در سال 1845 موفقیت فراوانی را برای وی به همراه داشت. پس از آن کارگاه لمبث آغاز به تولید ظرفشویی و دستشویی، وان حمام و توالت فرنگی نمود. چون لوازم بهداشتی در مکانهای مختلف مورد استفاده قرار میگرفتند، برای تزئین آنها نقوش چاپی مختلفی در نظر گرفته شده بودند.
صنعت شیشه
تا اواخر قرن نوزدهم تولید شیشه با روشهای سنتی انجام میشد. اما دونوآوری سبب تبدیل شیوه های سنتی به مدرن و تنوع در شکل محصولات شد. نخست ابداع فن دمیدن در قالبها بود که امکان تولید بطری با هزینه کم را فراهم مینمود. پس از آن تکنیک پرس شیشه بود که امکان تولید فرمهایی چون لیوان را فراهم می نمود. اما این روش تولید سطوحی خشن و مات ایجاد میکرد. در آمریکا برای جبران این نقیصه شیوه ای تزئینی با استفاده از نقاط برجسته ابداع کردند که به شیشه توری Lacy معروف شد. با استفاده از این تکنیک، تنوع طرحها بیشتر شد و در نتیجه ظروف شیشه ای با قیمت پایین در دسترس همه قرار گرفت.
شرکتهای تولید کننده شیشه در قرن نوزدهم
شرکت نیوانگلند گلس واقع در شهر بوستون که در سال 1869، تقریبا 1400 فقره کالای خود را در کاتالوگی به نمایش گذاشت.
شرکت انگلیسی توماس وب Thomas Webb بین سالهای 1837 و 1900 بیش از 25 هزار فقره کالا، در مجموعه طرحهایش گنجاند.
شرکت اتریشی جی. و ال. لوبمیرJ.&L.Lobmeyr ، در نمایشگاه جهانی وین سال 1873 پنجاه دست شربت خوری و چندین سرویس دسرخوری را به نمایش گذاشت. اکثر آنها را لودویک لوبمیر (رئیس شرکت) طراحی کرده بود0 هر چند از هنرمندان برجسته ای چون
تئوفیل هانسن Theophil Hanson نیز بهره می جست. بعدها دامنه تولیدات این شرکت توسعه یافت و لوازمی چون چلچراغهای کریستال، چراغهای دیواری و شمعدانهای کریستال را در بر می گرفت.
