بلال بن ریاح حبشی، برده ای سیاه از دیار
حبشه بود که به مکه آورده شد و به بردگی
امیه بن خلف در آمد. پس از
بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به دین اسلام گروید و از پیشگامان در اسلام و از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به شمار می آمد.
امیه مولای بلال که از دشمنان سرسخت پیامبر خدا بود، روزها به هنگام ظهر بلال را بر ریگهای داغ مکه می خواباند و با گذاشتن سنگ بزرگی بر سینه بلال، به او دستور می داد که از آیین محمد صلی الله علیه و آله و سلم دست بردارد و
لات و
عزی را بپرستد. بلال از دستور او سرپیچی می نمود و بر آیین اسلام استوار ماند.
پایداری بلال به گونه ای بود که
ورقه بن نوفل مسیحی، زبان به تحسین وی گشود و گفت: به خدا سوگند اگر این غلام در این راه کشته شود من قبر او را به عنوان تبرک زیارت می کنم!
بلال پس از ماه ها تحمل رنج و مشقت، به توصیه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم خریداری و آزاد شد، وی پس از آزادی به جمع مسلمانان پیوست و در هجرت مسلمانان به مدینه با مهاجران همراه شد، در
پیمان برادری که میان مهاجران و انصار بسته شد، بلال با ابوریحه انصاری برادر گردید، او در تمامی غزوات پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چون
بدر،
احد،
خندق شرکت کرد و دوشادوش مسلمانان با قریش جنگید. در جنگ بدر امیه بن خلف را که روزگاری شکنجه اش می کرد دید و به اشاره او مسلمان امیه را به زخم شمشیر از پای در آوردند.
بلال نخستین مسلمانی است که در
مدینه اذان گفت.
موقعیت و شهرت او میان مسلمانان نیز از روزگاری آغاز شد که وی به دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به مقام موذنی مفتخر شد. وی افزون بر تعلیم الفاظ اذان، اوقات فرائض را نیز اعلام می نمود و با اذان او مردم افطار و امساک، و اقامه نماز می کردند. و به هنگام
فتح مکه بر بالای بام
کعبه اذان گفت.
بلال به نشانه اعتراض به غضب خلافت، پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم اذان گویی را ترک گفت و از آن پس دیگر اذان نگفت مگر دو بار، یک بار به درخواست حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و بار دیگر به تقاضای حسین علیه السلام، اذان گفت هر دو بار اذان او مدینه را متحول و مردم را به شیون و گریه واداشت.
بلال به جهت بیعت نکردن با
ابوبکر، به اجبار به
دمشق هجرت نمود و در همان جا در سال 18 یا 20 قمری در سن 60 یا 70 سالگی وفات یافت. مدفن او در (باب الصغیر) دمشق زیاتگاه صاحبدلان است.
منابع :
الطبقات الکبری، الاستیعاب، اسدالغابه، سیره ابن هشام، قاموس الرجال، اعیان الشیعه
مراجعه شود به:
اذان گفتن بلال روز فتح مکه
شنیدن اذان از جبرئیل و تعلیم دادن به بلال
گریه فاطمه علیهاسلام و شنیدن صدای بلال