کروماتوگرافی (chromatoghraphy)
اطلاعات اولیه
پر کاربردترین شیوه جداسازی تجزیه ای کروماتو گرافی است که در تمام شاخه های علوم کاربرد هایی دارد . کرماتو گرافی گروه گوناگون و مهمی از روش های جداسازی را شامل می شود و امکان می دهد تا اجزای سازنده نزدیک به هم مخلوط های کمپلکس را جدا منزوی و شناسایی کند بسیاری از این جداسازی ها به روش های دیگر ناممکن است .
سیر تحولی رشد
اولین روش های کروماتو گرافی در سال 1903 بوسیله میخائیل سوئت ابداع و نام گذاری شد . او از این روش برای جداسازی مواد رنگی استفاده کرد. مارتین و سینج در سال 1952 به پاس اکتشافات آن ها در زمینه کروماتو گرافی جایزه نوبل دریافت کرد ند.
ریشه لغوی
در زبان یونانی chroma یعنی رنگ و grophein یعنی نوشتن است
توصیف کروماتوگرافی
کروماتوگرافی را به دلیل اینکه در برگیرنده سیستم ها و تکنیک های مختلفی است نمی توان به طور مشخص تعریف کرد.اغلب جداسازی ها بر مبنای کروماتوگرافی بر روی مخلوطهایی از مواد بی رنگ از جمله گازها صورت می گیرد. کروماتوگرافی متکی بر حرکت نسبی دو فاز است ولی در کروماتوگرافی یکی از فازها بدون حرکت است و فاز ساکن نامیده می شود و دیگری را فاز متحرک می نامند. اجزای یک مخلوط به وسیله جریانی از یک فاز متحرک از داخل فاز ساکن عبور داده می شود. جداسازی ها بر اساس اختلاف در سرعت مهاجرت اجزای مختلف نمونه استوارند.
روش های کروماتوگرافی
روش های کروماتوگرافی را می توان ابتدا بر حسب ماهیت فاز متحرک و سپس بر حسب ماهیت فاز ساکن طبقه بندی کرد. فاز متحرک ممکن است گاز یا مایع و فاز ساکن ممکن است جامد یا مایع باشد. بدین ترتیب فرایند کروماتوگرافی به چهار بخش اصلی تقسیم می شود. اگر فاز ساکن جامد باشد کروماتوگرافی را کروماتوگرافی جذب سطحی و اگر فاز ساکن مایع باشد کروماتوگرافی را تقسیمی می نامند.
انواع کروماتوگرافی
هر یک از چهار نوع اصلی کروماتوگرافی انواع مختلف دارد
*مایع – جامد
- کروماتوگرافی لایه نازک
- کروماتوگرافی تبادل یونی
- کروماتوگرافی ژلی
• گاز – جامد
• کروماتوگرافی گاز – جامد
• مایع – مایع
• کروماتوگرافی تقسیمی
• کروماتوگرافی کاغذی
• گاز- مایع
• کروماتوگرافی گاز – مایع
• کروماتوگرافی ستون مویین
مزیت روشهای کروماتوگرافی
با روشهای کروماتوگرافی میتوان جداسازی هایی را که به روش های دیگر خیلی مشکل می باشند انجام داد. زیرا اختلافات جزئی موجود در رفتار جزئی اجسام در جریان عبور آن ها از یک سیستم کروماتوگرافی چندین برابر می شود . هر قدر این اختلاف بیشتر شود قدرت جداسازی بیشتر و برای انجام جداسازی نیاز کمتری به وجود اختلافات دیگر خواهد بود.
کروماتوگرافی نسبت به ستون تقطیر این است که نسبتا آسان می توان به آن دست یافت با وجود اینکه ممکن است چندین روز طول بکشد تا یک ستون تقطیر به حداکثر بازده خود برسد ولی یک جداسازی کروماتوگرافی می تواند در عرض چند دقیقه یا چند ساعت انجام گیرد .
یکی از مزایای برجسته روس های کروماتوگرافی این است که آنها آرام هستند به این معنی که احتمال تجزیه اجسام جداشونده به وسیله این روش ها در مقایسه با سایر روش ها کمتر است .
مزیت دیگر روش های کروماتوگرافی در این است که تنها مقدار بسیار کمی از مخلوط برای تجزیه لازم است به این دلیل روش های تجزیه ای مربوط به جداسازی کروماتوگرافی می تواننددر مقیاس میکرو و نیمه میکرو انجام گیرند.
روش های کروماتوگرافی ساده سریع و وسایل مورد لزوم ارزان هستند مخلوط های پیچیده را می توان نسبتا به آسانی به وسیله این روش ها به دست آورد .
انتخاب بهترین روش کروماتوگرافی
انتخاب نوع روش کروماتوگرافی بجز در موارد واضح (مانند کروماتوگرافی گازی در جداسازی گازها)عموما تجربی است زیرا هنوز هیچ راهی جهت پیش بینی بهترین روش برای جداسازی اجسام مگر در چند مورد ساده وجود ندارد . در ابتداروش های ساده تر مانندکروماتوگرافی کاغذی و لایه نازک امتحان می شوند زیرا این روش ها در صورتی که مستقیما قادر به جداسازی نباشند نوع سیستم کروماتوگرافی را که جداسازی به وسیله آن باید صورت بگیرد مشخص می کنندآنگاه در صورت لزوم از روش های پیچیده تر استفاده می شود. از فهرست زیر می توان به عنوان یک راهنمای تقریبی استفاده کرد .
- اجسام شیمیایی مشابه کروماتوگرافی تقسیمی
- اجسام شیمیایی مختلف کروماتوگرافی حزب سطحی
- گاز ها و اجسام فرار کروماتوگرافی گازی
- احسام یونی و معدنی کروماتوگرافی تبادل یونی در ستون
کرماتوگرافی کاغذی یا لایه نازک
الکترفورز ناحیه ای
- اجسام یونی و غیر یونی کروماتوگرافی تبادل یونیی یا ژلی
- مواد زیستی و ترکیباتی با
جرم مولکولی نسبی با لا کروماتوگرافی ژلی الکتروفورز
در جداسازی های مشکل وقتی که روش های ساده فاقد کارایی لازم هستند روش کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HELC) می تواند جوابگو باشد .
