: ایدئولوژی در حوزه الهیات و معارف اسلامی

در حوزه ((الهیات)) __ایدئولوژی__ یک ((تئوری)) کلی درباره جهان هستی همراه با یک طرح جامع، هماهنگ و منسجم است که راه انسان را در زندگی مشخص میکند و هدف آن سعادت و تکامل اوست.

به عبارت دیگر ایدئولوژی یک سلسله آراء کلی و هماهنگ‌ درباره ‌رفتارهای انسان است و مجموعه ای از بایدها و نبایدها در زندگی و رفتار انسان میباشد که مایه سعادت و ((کمال)) دنیوی و اخروی انسان می گردد.

در ایدئولوژی بینشها، گرایشها، روشهاو کنشهای انسان مشخص می شوندو شکل می گیرند.

به صورت دیگر میتوان ((سیستم)) کلی احکام عملی یک‌ دین‌ را ایدئولوژی به حساب آورد و سیستم عقیدتی و اصولی آنرا جهان بینی آن دین محسوب نمود.

*((دکتر علی شریعتی)) می نویسد: کلمه ایدئولوژی از دو کلمه ((ایده)) به معنای ((فکر))، خیال، آرمان، صورت ذهنی و عقیده است و ((لوژی)) که ریشه ((لاتین)) دارد به معنای ((منطق)) و شناخت، تشکیل شده است.

بنابراین ایدئولوژی به معنای عقیده شناسی است‌ و در یک ‌کلمه‌ ایدئولوژی یعنی عقیده و ((ایدئولوک)) یعنی کسی که صاحب یک عقیده خاصی است و ایدئولوژی عقیده خاص یک ((گروه)) یک ((طبقه))، یک ((ملت))، یا یک ((نژاد)) است.

* لذاایدئولوژی عبارتست از یک نوع اعتقاد متفکر نسبت به‌ارزش‌واقعیت خارجی و ارزیابی این واقعیت خارجی و همچنین اعتقاد به اینکه این واقعیت خارجی چه ((ناهنجاری|ناهنجاریهایی)) دارد و چگونه باید تغییرش داد و به شکل ((ایده آل)) در آورد.

بنابراین در ایدئولوژی ارزیابی و مقایسه نسبت به واقعیت خارجی وجود دارد و از همین جا مسئولیت و تعهد ((روشنفکر)) مشخص میگردد.

لذا طبیعت و اقتضای ایدئولوژی عبارتست از : ((ایمان))، مسئولیت، درگیری و فداکاری .

*((استاد مطهری)) رحمه الله علیه ایدئولوژی را یک ((فلسفه)) زندگی انتخابی آگاهانه آرمان خیز مجهز به ((منطق)) میداند و چیزی که بشر را ((وحدت)) و جهت می بخشد و آرمان مشترک میدهد و ملاک خیر وشر و باید و نباید برای او میگردد.

*ایدئولوژی در دو معنای عام و خاص بکار برده میشود.

** اگر در معنای عام بکار رود مترداف ((مکتب)) میباشد و مجموعه رهنمودهای کلی مکتب را چه در بعد اندیشه و چه در بخش عمل در بر می گیرد.

** واگر در معنای خاص بکار رود تنها بخشی از مکتب راکه به رفتار انسان و دستور العملهای باید و نبایدها مربوط میشود ، در بر میگیرد و دراین صورت درمقابل ((جهان بینی)) خواهد بود.

*استاد مطهری ایدئولوژی را به دو نوع : انسانی و گروهی تقسیم میکند.

** در ایدئولوژیهای انسانی مخاطب آنها نوع انسان است نه ((قوم)) یا نژاد، ((طبقه)) خاص و داعیه نجات نوع انسان را دارد نه نجات و رهایی ((گروه)) یا طبقه خاص و طرحی راکه ارائه میدهد شامل همه انسانهاست نه دسته مخصوص، پشتیبان و حامیانی که طلب میکند از میان همه قشرها گروه ها و طبقات است نه یک قشر یا گروه معین.

** اما درایدئولوژی گروهی بر عکس مخاطبش گروه یا طبقه و ((قشر)) خاص است و داعیه رهایی و نجات و یا سیادت و برتری همان گروه را دارد و مخاطبش تنها همان گروه است و طرح آن نیز ویژه همان گروه است و همان گروه ویژه نیز پشتیبان و حامی آن می باشند.

!منابع

1- انسان و اسلام ، ص 126

2- انسان و ایمان، ص 76-73، ص 9

!برای مطالعه بیشتر بخوانید

*((سرگذشت تاریخی ایدئولوژی))

*((نسبت دین و ایدئولوژی))

*((رابطه عقل و ایدئولوژی))