: انواع فرآیند تغییر دهنده پوسته زمین

!نگاه اجمالی

گر چه عمر آدمی آن قدر کوتاه است که در طول زندگی او معمولا در شکل دره یک ((رودخانه)) یا شکل یک تپه تغییر محسوسی به وجود نمی‌آید، ولی امروزه شواهد غیر مستقیم بسیاری در دست است که نشان می‌دهد، زمین بر خلاف ظاهر آرام خود دائما در حال فعالیت و تغییر شکل است. گاهی ما می‌توانیم پاره‌ای از تغییرات سریع و ناگهانی سطح زمین را به چشم خود ببینیم.

مثلا ممکن است شاهد بیرون ریختن مواد مذاب از دهانه یک آتشفشان یا ایجاد شکافهایی بر اثر وقوع ((زمین لرزه)) یا حتی جابجایی ، ماسه‌ها بوسیله باد باشیم. ولی در بیشتر موارد تغییرات زمین آنچنان کند است که یک نفر در طول عمر خود قادر نیست مستقیما این تغییرات و نتایج حاصل از آنها را در سطح زمین مشاهده کند. با این وجود همه چیز در حال تغییر دائم است و حتی کوهها نیز همواره برای انسان مظهر صلابت و پایداری بوده‌اند.

در طول زمان به آهستگی در معرض تخریب قرار می‌گیرند و چه بسا کوههایی که در زمین وجود داشته‌اند، ولی امروزه از روی خشکیهای زمین شده‌اند. پستیها و بلندیها و عوارض گوناگون سطح زمین نتیجه عمل متقابل دو دسته از فرآیندها است که یک دسته از آنها در خارج زمین و دسته دیگر در داخل زمین فعالیت دارند. به زبان دیگر ، فرآیندهای بیرونی و درونی زمین عهده دار ایجاد عوارض و تغییرات متنوع سطح هستند.




-	{img src=img/daneshnameh_up/4/42/sedimentation2.jpg height=250 width=250}	+	{img src=img/daneshnameh_up/2/28/erosion21.JPG}

!فرآیندهای بیرونی

فرآیندهای بیرونی از یک طرف موجب متلاشی شدن ، ساییدن ، حل کردن و به حرکت در آوردن سنگهای زمین می‌شوند. این اعمال که بطور کلی ((فرسایش)) نامیده می‌شوند، باعث تخریب برجستگیها و کاستن از ارتفاعات سطح زمین می‌شوند. از طرف دیگر مواد فرسایش یافته یا مسقیما بر اثر نیروی گرانش یا بوسیله عوامل مختلف طبیعی مانند رودخانه‌ها ، آبهای زیر زمین ، باد و یخچال حمل می‌شوند و در فرورفتگیها سطح زمین ، مانند دریاها ، دریاچه‌ها و نقاط پست خشکیها بر جای گذاشته می‌شوند. به این عمل ((رسوبگذاری)) می‌گویند.

بنابراین نتیجه نهایی فرایندهای بیرونی از بین رفتن برجستگیهای سطح زمین و پر شدن فرورفتگیهای آن است. به این ترتیب ظاهرا باید انتظار داشته باشیم که فرایندهای بیرونی سرانجام روزی بتوانند پستی و بلندی سطح زمین را از بین ببرند و آن را کاملا هموار کنند.

!فرایندهای دونی

زمین شناسان با توجه به شواهد مختلف دریافته‌اند که علاوه بر فرایندهای بیرونی ، فرایندهای دیگری که منشا آنها داخل زمین است، در ایجاد شکلهای متنوع سطح زمین دخالت دارند. فرایندهای درونی زمین از قبیل تشکیل رشته کوهها (((کوهزایی)))، عقب نشینی و پایین رفتن سطح آب دریاها (خشکی زایی) ، بالا آمدن و نفوذ توده‌های آذرین و آتشفشانی ، دایما در جهت مخالف فرایندهای بیرونی زمین عمل می‌کنند.

!هم ایستایی

باید دانست که نوع فرایندها و همچنین شدت و ضعف فعالیت آنها در یک نقطه معین در طول زمان ممکن است تغییر نموده باشد. مثلا در نقطه‌ای که امروزه سرعت فرسایش سطح زمین بوسیله فرایندهای بیرونی بیش از سرعت بالا آمدن زمین است و منطقه به تدریج هموار می‌شود، ممکن است در گذشته شرایط دیگری داشته و بالا آمدن زمین سرعتی بیشتر از فرسایش داشته و کوهی در حال تشکیل بوده است.

بالا و پایین رفتن و بطور کلی حرکات قائم پوسته زمین را به دلیل بارگذاریها و باربرداریهای عظیمی می‌دانند که در طول زمان زمین شناسی بر پوسته اثر کرده است. در زمین شناسی حرکات قایم پوسته را تحت نام هم ایستایی می‌شناسند.




	{img src=img/daneshnameh_up/d/d2/hawaii.jpg height=250 width=250}		{img src=img/daneshnameh_up/d/d2/hawaii.jpg height=250 width=250}

!منشا انرژی فرایندهای درونی

در مورد منشا انرژی موجود در داخل زمین تا کنون نظریه‌های گوناگونی عنوان شده است، که مهمترین آنها بر خاصیت انرژی زایی مواد رادیواکتیو متکی است. گرمایی که بر اثر مواد رادیواکتیو در بخشهای درونی زمین بوجود می‌آید، به سه صورت هدایت ، همرفت و تابش به سطح زمین می‌رسد. به نظر می‌رسد که انتقال حرارت در زمین توسط تشعشع به مراتب بیشتر از هدایت است.

جریان همرفتی نیز معمولا بر اثر حرکت ماده در سیال (مایع و گاز) ایجاد می‌شود. این پدیده نتیجه تاثیر نیروی گرانش بر سیالی است که بر اثر تفاوت دما در قسمتهای مختلف خود چگالیهای متفاوتی پیدا می‌کند. همراه با توده گرم جابجا می‌شود. در ((کره زمین)) به علت اختلاف دمای نقاط مختلف ، محفظه‌های همرفتی در اعماق ((گوشته)) بوجود می‌آید.

!عملکرد آب در تغییرات سطح زمین

قسمت اعظم تغییرات در سطح زمین ناشی از عملکرد آب است. بخشی از آبی که به صورت بارش به زمین می‌ریزد، در سطح جاری می‌شود و در مسیر خود سنگها را می‌فرساید. پس از حمل در جاهای مناسب مثل دریاچه‌ها و دریاها) بر جای می‌گذارد. قسمتی از آب نیز به داخل زمین فرو می‌رود و ((آب زیرزمینی|آبهای زیرزمینی)) را می‌سازد. آبهای زیر زمینی در مسیر حرکت خود به نقاط پست تر مواد محلول سنگها را در خود حل می‌کنند یا موادی را که با خود دارند در منافذ سنگها بر جای می‌گذارند.

آبهای زیر زمین بالاخره در جایی در سطح زمین ظاهر شده و به آبهای سطحی می‌پیوندند. در سطح زمین ، آبها بر اثر تابش خورشید بخار می‌شوند. بخارها در اثر شرایط مناسب به صورت ابر در آمده و آب موجود در آنها بار دیگر به صورت باران و برف بر زمین فرو می‌ریزد. مسیر حرکت آب در طبیعت از آسمان به زمین و بالعکس را (چرخه آب می‌نامند.

!انواع فرایندهای درونی تغییر دهنده پوسته زمین

!!فرایند آذرین

موادی که بر اثر گرمای درون زمین ذوب شده‌اند (((ماگما))) ، در صورتی که به سطح زمین راه پیدا کنند، ((آتشفشان|آتشفشانها)) و پدیده‌های متنوع مربوط به آنها را بوجود می‌آورد. در مواردی که ((گدازه آتشفشانی|مواد مذاب)) در زیر سطح زمین سرد و جامد شوند، توده‌های آذرین درونی را می‌سازند که ممکن است بعدها بر اثر فرسایش سنگهای فوقانی در سطح زمین ظاهر شوند. نتیجه فرایندهای آذرین ایجاد گروه مهمی از سنگهای آتشفشانی و سنگهای آذرین درونی ، شناختها و پدیده‌های متنوع مربوط به آنها است.

!!فرایندهای دگرگونی

گرما و فشار حاکم در درون زمین ممکن است بدون آنکه سنگها را ذوب کنند، تغییراتی در آنها بوجود آورند. دگرگون شدن ممکن است دامنه‌ای از جهت دار شدن و رشد بلورهای قبلی تا تشکیل کانیهای جدید داشته باشد. در نتیجه این فرایند سنگهای دگرگونی و اشکال پدیده‌های مربوط به آنها بوجود می‌آید. سنگهای دگرگونی نیز ممکن است بر اثر فرسایش بخشهای رویی در سطح ظاهر شوند.

!!فرایندهای ساختمانی

فشار و دمای حاکم بر درون زمین می‌تواند شکل سنگهای جامد را به تدریج تغییر دهد. در اعماق زیادتر که دما بیشتر است، در نتیجه اعمال فشار (مخصوصا فشارهای افقی که به نیروهای تکتونیکی معروفند) سنگها چین می‌خورند. همین نیروها در بخشهای سطحی تر ، که سنگها سردترند، شکستگی آنها را به دنبال دارد. در نتیجه عملکرد فریندهای ساختمانی ((چین خوردگی|انواع چین خوردگی)) ، ((درزه|درزه‌ها)) و ((گسل|گسلها)) ایجاد می‌شود. حرکت ناگهانی در شکستگیهای پوسته (گسلها) باعث رها شدن مقداری انرژی می‌شود که به صورت ((زمین لرزه)) در سطح احساس می‌شود.

!مباحث مرتبط با عنوان

*((آتشفشان))

*((پوسته زمین))

*((چین خوردگی))

*((درزه))

*((دره))

*((رسوبگذاری))

*((فرسایش))

*((کوه))

*((هم ایستایی))