کویزارها را نمی‌توان جزو ستارگان معمولی به حساب آورد به همین به آنها نام اجرام شبه ستاره‌ای یا اختروش یا کویزار را نسبت داده‌اند. به بیانی دیگر کویزارها شبه ستاره‌های پرقدرتی هستند که اغلب امواج رادیویی ساطع می‌کنند، از اینرو آنها را ستارگان رادیویی هم می‌گویند.

دیدکلی

هنگامی که اخترشناسان کشف کهکشانهای پرقدرت را پیگیری می‌کردند، با یک معما روبرو شدند. برخی از منبعهای امواج رادیویی با کهکشانهای قابل روئیت همسان نبودند. برعکس ، تلسکوپهای نوری چندین نقطه کوچک نورانی را در مکان برخی از منبعهای رادیویی آشکار کردند. گر چه آنها در نگاه اول همچون ستاره به نظر می‌رسیدند، ولی مطالعه طیف نشان داد که این ستارگان رادیویی بسیار پرقدرت‌تر از ستاره‌های کهکشانها هستند. طیف منابع رادیویی شبه ستاره‌ای حاکی از این بود که فاصله آنها بسیار زیاد است و هزاران میلیون سال نوری از زمین دور هستند. این اجرام شگفت‌انگیز و دوردست به کویزار شهرت یافتند.

کویزارها اجرام آسمانی هستند که در فاصله بسیار دوری از زمین صادقی کهکشان ما قمار دارند. گر چه کویزارها در نگاه اول همچون ستاره به نظر می‌رسند ولی مطالعه طیف آنها نشان می‌دهد که این ستارگان رادیویی ، بسیار پر قدرت‌تر از ستارگان کهکشانها هستند. طیف منابع رادیویی شبه ستاره‌ای حاکی از آن است که فاصله آنها از ما بسیار زیاد است و هزاران میلیون سال نوری از زمین فاصله دارند.

تاریخچه

در سال 1931 میلادی (1310 شمسی) مهندس جوانی به نام کارل جانسکی ، که با یک آنتی رادیویی دور برد کار می‌کرد، اموج ناشتاخته‌ای کشف کرد. این امواج از یک منبع رادیویی فضایی می‌رسید. برای نخستین بار بود که تابش نامرئی اجرام آسمانی آشکار می‌شد. قبل از این کشف هر آنچه از جهان می‌دانستیم، از راه مشاهده نور اجرام آسمانی بود. ولی نور مرئی فقط بخشی از انواع مختلف تابش‌هایی است که از آسمان می‌رسد. این کشف بزرگ دریچه‌ای تازه به جهان گشود.

سیر تحولی و رشد

پس از کشف این امواج توسط جانسکی ، در دهه 1950 میلادی (دهه 1330 شمسی) تلسکوپهای رادیویی زیادی در استرالیا ، انگلستان ، هلند و آمریکا برپا گردید و اختر شناسان به مطالعه رادیویی جهان پرداختند. از اواخر همین دهه توجه آنها به چند منبع غیر عادی امواج رادیویی جلب شد. در مدت دو سال ، دو نقطه مرموز در آسمان کشف شد، که امواج رادیویی شدیدی گسیل می کردند. آنها را 3G48 و 3G273 نامیدند. ستارگان معمولی نمی‌توانستند چنین امواج شدیدی گسیل کنند و این اختر شناسان را در شگفت فرو برد. خطوط طیفی آنها بسیار عجیب بود.

در سال 1936 میلادی (1343 شمسی) اختر شناسی به نام مارتین اثمیت چهار خط دز طیف 3G273 کشف کرد که به همان شکل خطوط هیدروژن بودند، ولی مکان عجیبی در طیف داشتند. این نشان می‌داند که 3G273 با سرعت 4500 از ما دور می‌شود. در مدت سه روز خطوط طیفی 3G48 نیز مشخص شد و اختر شناسان سرعت آن را سرعت نور محاسبه کردند. این اجرام شگفت انگیز و دور دست به کویزار شهرت یافتند.

ویژگی کویزار

ویژگی اصلی یک کویزار پرقدرت چنین است که نور گسیل شده از آن بسیار زیاد و بیشتر از نور کهکشان عظیم است. این انرژی از منطقه‌ای بسیار کوچک از یک کهکشان جریان می‌یابد. یک کویزار هنگام عکسبرداری مانند یک ستاره کوچک دیده می‌شود. در کویزارها بطور قابل ملاحظه‌ای گازهای یونیده وجود دارد که طیف آنها نشان دهنده دمای 10⁵ تا 10⁸ کلوین است این موضوع بیان می‌کند که اولا گازهای موجود با سرعتهای بالا و گلوله مانند از این اجرام خارج می‌شوند. دوما ، دمای آنها بسیار زیاد است.

نور گسیل شده از آن بسیار زیاد و حتی بیشتر از نور صد کهکشان عظیم است. این انرژی از منطقه‌ای بسیار کوچکتر از یک کهکشان جریان می‌یابد. از این رو کویزار به هنگام عکسبرداری مانند یک ستاره کوچک دیده می‌شود. طیف آنها نشان می‌دهد که هزاران سال نوری با ما فاصله دارند. بیشتر کویزارها ، ولی نه همه آنها ، امواج رادیویی گسیل می‌کنند و تعداد اندکی ، پرتوهای فروسرخ و فرابنفش و اشعه ایکس نیز منشر می‌کنند.

نوردهی کویزار

کویزارها دورترین اجرامی هستند که تاکنون دیده شده‌اند. هنگامی که نور برخی از آنها در نیمه راه این فاصله عظیم بود، هنوز خورشید و زمین وجود نداشتند. در واقع ، دورترین کویزارها در یک دهمی مرزهای جهان قابل مشاهده قرار دارند. نوری که از این اجرام دورافتاده به ما می‌رسد، تقریبا از آغاز زمان ، سفر خود را شروع کرده است. تا آنجا که می‌توان گفت نیروگاه یک کویزار از منظومه شمسی ما بزرگتر نیست.

مسلما فاصله ما تا نزدیکترین ستاره آن قدر زیاد است که می‌تواند نیروگاه چندین کویزار را در برگیرد، ولی نور آنها که با نور میلیونها میلیون ستاره برابری می‌کند، از این جسم کوچک گسیل می‌شود. تا آنجا که می‌توان گفت، نیروگاه یک کویزار ، از منظومه شمسی ما بزرگتر نیست. مسلما فاصله ما تا نزدیکترین ستاره ، آنقدر زیاد نیست که بتواند نیروگاه چندین کویزارها در بر بگیرد. ولی نور آنها با نور میلیونها میلیون ستاره برابر می‌کند، از چنین جسم کوچکی گسیل می‌شود.

معمای کویزار

معمای کویزار یافتن سرچشمه انرژی آن است. احتملا مرکز آنها یک سیاهچاله غول‌پیکر وجود دارد، ماده به درون آن سقوط می‌کند و در نتیجه انرژی آزاد می‌شود و تنها به این روش است که انرژی کافی می‌تواند بوجود آید. ستارگان انفجاری و سوخت هسته‌ای چنان قدرتمند نیستند که سبب پیدایش کویزارها باشند. تنها نیروی گرانش قادر به تامین انرژی هنگفتی است که کویزار لازم دارد، نیرویی که جهان تحت سلطه آن است. پیدایش بسیاری از کویزارها در اوایل تاریخ جهان رخ داده است.

چشم انداز

پیدایش بسیاری از کویزارها در اوایل تاریخ جهان رخ داده است. آنچه ما اکنون می‌بینیم حالت فعلی آنها نیست، بلکه حالتی است که در زمانهای بسیار بسیار پیش را داشته‌اند و ممکن است تا به حال سوخته و به کهکشانهای معمولی تبدیل شده باشند. اگر چنین باشد، شاید کهکشان راه شیری ما نیز یکی از کویزار مرده باشد. کیهانشناسان امید دارند با مطالعه بیشتر کویزارها ، اطلاعات زیادی درباره جهان در شکل آن بدست آورند.

مباحث مرتبط با عنوان

• تلسکوپ رادیویی
• اجرام آسمانی
• اشعه ایکس
• اشعه مادون قرمز
• اشعه ماورا بنفش
• پولسار
• تاریخ جهان
• ستاره
• ستارگان انفجاری
• ستارگان رادیویی
• سیاهچاله
• کهکشان
• کهکشان راه شیری
• ماهیت نوترینو
• منظومه شمسی