تعریف کلان شهر
|
| کلان شهر منطقه‌ای است که هر شهری بطور گسترده‌ای در فضاهای اطراف خود پراکنده شده است و فراتر از هسته اولیه خود حرکت می‌کند. بطوری که حومه شهرها با هم تلاقی پیدا می‌کنند و نمی‌توان مشخص کرد که حومه یا یک شهر اقماری ، جز کدام «مادر شهر» است. هر یک از «مادر شهرهای» این ناحیه بسیار عظیم هستند. جالب توجه است که «کلان شهر» ذکر شده پیچیده‌ترین سیستم اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی را در خود جای داده است. به قول جامعه شناسان آلمانی ، کلان شهرها مرکز پیچیده‌ترین مسائل زندگی مدرن هستند که شخصیت فردی را شدیدا تحت فشار قرار می‌دهد و او را از این سو به آن سو می‌کشاند. |
دید کلی
موضوع قابل ذکر این است که
تکنولوژی مدرن و
تحولات اجتماعی باعث گسترش زندگی شهری می‌شود، بطوری که با مکانیزه شدن کشاورزی و کاهش استفاده از نیروی کار انسانی در تولید کشاورزی وضعیت جدیدی فراهم می‌آید. یعنی در
جهان صنعتی پدیده روستا از بین رفته است و کارخانه‌های کشاورزی جانشین شیوه تولید روستایی شده‌اند که بر آنها هم برای فعالیت خود وابسته به تکنولوژی ، اطلاعات و ابزری هستند که از «مادر شهر» می‌آید. بیشتر جامعه شناسان شهری بر این اعتقادند که آینده زندگی بشر زندگی در منطقه‌های شهری است.
تاریخچه پیدایش کلان شهر (Megalopolis)
گاتمن سالها پیش اصطلاح «کلان شهر» را برای رجوع به تحولی جدید در شمال شرقی آمریکا بکار می‌برد. او معتقد است که شمال شرق آمریکا شاهد یک توسعه عجیب است؛ مجموعه به هم پیوسته‌ای از «مادر شهرها» حومه‌ها و مناطق وابسته به آنها ، از جنوب نیوهمشایز تا شمال ویرجینیا ، از
ساحل اتلانتیک تا کوههای آپالاچی گسترش می‌یابد. این مجموعه متشکل از شهرهای بزرگی مثل
بوستن ،
نیویورک ،
واشنگتن ،
فیلادلفیا و
بالتیمور می‌شود که از طریق خطوط زمینی ، آبی و هوایی به هم مربوط‌اند. این جدیدترین شکل سکونت شهری است که در قرن بیستم پدید می‌آید و تمایز شهر و روستا از بین می‌رود.
خصلت‌های کلان شهرها
خصلت پیچیده کلان شهرها
بنیاد شناختی فرد نوع کلان شهری در شدت یافتن تحریکات عصبی نهفته است که خود ناشی از تغییر سریع و بدون وقفه محرکهای بیرونی و درونی است. کلان شهر از آدمی به منزله موجودی تمیز گذار ، آگاهی به مراتب بیشتری را طلب می‌کند تا
زندگی روستایی. در روستا آهنگ حرکت زندگی و تصاویر ذهنی حسی آشناتر و موزون‌تر است. حیات انسان در کلان شهر خصلت پیچیده‌ای پیدا می‌کند. او با مفر خود واکنش نشان می‌دهد نه با عواطف و احساسات خود.
سلطه عقلانیت و حسابگری در شهرها
سلطه عقل و حسابگری در شهر به رغم احساس و عواطف رشد می‌کند و در همه جا ریشه می‌دواند. بدین سان کلان شهر همواره جایگاه اقتصاد پولی بوده و تمرکز مبادله اقتصادی و رونق تجارت ، اصالت فردی را کنار زده نسبت به آن بی‌اعتنا می‌شود. «پول فقط با آنچه مشترک بین همه است سر و کار دارد و طالب ارزش مبادله است و تمام کیفیت فردی به سوال «چقدر فرو می‌کاهد» و تمام روابط عاطفی افراد را که بر فردیت استوار است از او سلب می‌کند و تنها کمیت و عدد و دستاورهای عینی سنجش پذیر مورد توجه است. بنابراین فرد با همه کسانی که مجبور است با آنها روابط اجتماعی داشته باشد حسابگرانه برخورد می‌کند و چنین برخوردی با انواع روابط اجتماعی خودمانی و صمیمی که در روستا رواج دارد مغایر است.
دلزدگی و یکنواختی
دلزدگی انسان به صورت و در رمینه‌ای خاکستری ظاهر می‌شود و هیچ شی بر دیگری رجحان ندارد و این حالت بازتاب دقیق ذهنی اقتصاد پولی است که کاملا درونی شده است.
احتیاط ، محافظه کاری در کلان شهرک
احتیاط و محافظه کاری سرپوشی برای یکی دیگر از پدیده‌های ذهنی انسان کلان شهری است. احتیاط به فرد نوعی آزادی را عطا می‌کند که نمونه مشابه آن تحت شرایط دیگر مشاهده نشده است. به دلیل آنکه وحدت گروه در کلان شهر است می‌شود، فرد آزادی حرکتی به دست می‌آورد و دارای فردیت ویژه‌ای می‌شود که تقسیم کار پیشرفته ضرورت و فرصت بروز آن را فراهم می‌سازد. بنابراین فرد کلان شهری از یک سو خود را آزاد حس می‌کند و از طرفی بسیار «محتاط» می‌شود، زیرا خود را تنها تنهاتر و گمشده‌تر از هر جای دیگر حس می‌کند.
کلان شهر ، مرکز تحول فرهنگ مدرن
بالاخره کلان شهرها مرکز تحول فرهنگ مدرن و سلطه «روح عینی» بر «روح ذهنی» است یعنی همه چیز در زبان دفن و حقوق و تولید و هنر و اشیا محیط خانگی و ماشینی تجسم یافته است و آن را با پیشرفت فرهنگی فرد ناهماهنگ ساخته است. به عبارت دیگری تناسبی دهشتناکی بین پیشرفتهای فنی و پیشرفت فرهنگ فردی ملاحظه می‌شود. از یک سو زندگی برای شخص بی‌نهایت ساده و آسان می‌شود و از طرفی جریان زندگی ماشینی او را با خود می‌برد و زندگیش بیشتر از محتواهای غیر شخصی آکنده می‌شود و فرد در جستجوی هویت و یکتایی خویش است که کمتر آن را به دست می‌آورد.
عدم تجانس و ناهمگونی شهرها
عدم تجانس و ناهمگونی شهرها به دلیل هجوم مهاجرین و مردمانی با ریشه‌های قومی و فرهنگی و نژادی مختلف و با سطح زندگی متفاوت ، موجب بروز ناهماهنگی و تضاد در درون شهرها می‌شود و زندگی را در عین تنوع دشوارتر می‌سازد و تسامح بیشتری را طلب می‌کند. در چنین وضعیتی «آنومی» یا بی‌هنجاری در شهرها توسعه می‌یابد و به تضعیف «انسجام مکانیکی» و رشد زندگی تضعیفی و غیر شخصی کمک می‌کند. همین امر موجب توسعه قشربندی و انشقاق گروهها و فاصله اجتماعی می‌شود و نابرابریها و تضادها را افزایش می‌دهد و به دنبال خود آسیبهایی مختلف اجتماعی در شهرها گسترش می‌یابد.
تراکم و آلودگی محیط
رشد شهرهای عظیم و مادر شهرها مشکلات جدی و زیادی به همراه داشته است که عمده‌ترین آنها ، تراکم وسایط حمل و نقل ،
آلودگی هوا و آب ، تراکم زباله و چرکزادهای ناشی از
سوخت نفت و
بنزین که راه حل آن به آسانی میسر نیست. همچنین گفته می‌شود که مادر شهر نوین پیوندهای خانوادگی و همسایگی را که در شهرهای کوچک وجود دارد برهم می‌زند و بی‌هنجاریبه وجود می‌آورد.
تاخر فرهنگی و عدم هماهنگی انسان و ماشین
در شهرهای توسعه نیافته ، هر چند تنهایی و عزلت و عدم صمیمیتها که در کل شهرها کشورهای صنعتی ملاحظه می‌شود به آن شدت بروز و ظهور نکرده اما شهر در این کشورها ویژگیهای خاص خود را دارد که مهمترین آن در «تاخر فرهنگی» و عدم هماهنگی انسان با ماشین خلاصه می‌شود. حرکات نامناسب و کج و معوج وسایل نقلیه و عدم رعایت
مقررات رانندگی در کنار عبور غیر محتاطانه و بی‌رویه پیاده‌ها از وسط خیابان و حرکت تند و نامناسب و زیگزاگ
موتورسیکلتها از پیاده روها از وسط اتومبیلها عابرین نشان می‌دهد که هر چند ظواهر زندگی شهری در این کشورها تغییر کرده اما هنوز
فرهنگ شهرنشین در رفتار و اذهان شهرنشینان جایگزین نشده است.
مباحث مرتبط با عنوان
