دیدکلی
هوازدگی سنگها معمولا از سطح زمین و بخش خارجی سنگ آغاز میشود. البته وجود درز و شکاف و مناطق خرد شده و گسل خورده ، میتوانند به هوازدگی اعماق بیشتر سنگ کمک کنند. علاوه بر آن نفوذ
آب باران به داخل زمین و بالا و پائین رفتن سطح ایستابی
سفرههای آب زیر زمینی نیز عواملی جهت هوازدگی بخشهای پائین تر از سطح زمین هستند. سرعت هوازده شدن و نوع هوازدگی مواد در همه جا یکسان نیست.
شاید بتوان جنس و مشخصات فیزیکی سنگ مادر ، شرایط اقلیمی ، وضعیت توپوگرافی و زمان را چهار عامل تعیین کننده در این مورد دانست.
کانیها و به دنبال آن سنگهای مختلف واکنشهای متفاوتی در برابر هوازدگی از خود نشان میدهند. بطور کلی در میان
کانیهای سیلیکاتی ، آنهایی که در مراحل اولیه انجماد ماگما متبلور شدهاند (کانیهای آهن و منیزیم دار) ، سریعتر از کانیهایی که در مراحل بعدی متبلور شدهاند (مثل کوارتز ) ، تجزیه میشوند.
هوازدگی در سنگهای آذرین
سنگهای آذرین به علت وجود ناپیوستگیهای ساختاری ، مثل
درزه و شکاف ، بر اثر
هوازدگی فیزیکی به اجزا کوچکتر تبدیل میشوند.
هوازدگی شیمیایی این سنگها وابسته به کانیهای تشکیل دهنده سنگ است. سنگ آذرینی که حاوی کانیهای دما و فشار زیاد هستند (مثل
بازالت) ، در شرایط اتمسفری سریعتر هوازده و تجزیه میشوند. در صورتی که سنگ آذرین اسید (مثل
گرانیت) ، که کانیهایشان در فشار و دمای کمتر درست شدهاند، در مقابل هوازدگی مقاوم تر هستند.
هوازدگی در بازالتها
این کانیها که عمدتا از فلدسپات کلسیم و سدیم دار و کانیهای آهن و منیزیم دار درست شدهاند، بر اثر هوازدگی پس از خارج شدن مواد محلول ، کانیهای رسی و اکسیدهای آهن برجای مینهند. اکسیدهای آهن گاه در سطح سنگهای آذرین هوازده پوشش سختی که معمولا رنگ قرمز تیرهای دارد، درست میکنند (کلاهک آهنی).
هوازدگی در گرانیتها
گرانیت عمدتا از سه
کانی کوارتز ،
فلدسپات و
میکا ساخته شده است. بر اثر هوازدگی گرانیت ، پس از خروج مواد محلول در آب از محیط ، میکای سیاه به انواع کانیهای رسی (
خاک رس) و اکسیدهای آهن تبدیل میشود. کوارتز عمدتا بدون تغییر در محل باقی میماند و یا به صورت ذرات شن و ماسه توسط آب یا
باد از محل دور میشود. فلدسپات نیز به کائولن تبدیل میشود.
هوازدگی در سنگهای رسوبی
از میان سنگهای رسوبی انواعی که خود حاصل تخریب و تجزیه سنگهای قبلی هستند (
ماسه سنگها و
سنگهای رسی) معمولا تجزیه بیشتری را تحمل نمیکنند، مگر ناخالصیهایی که ممکن است در سنگ وجود داشته باشد.
هوازدگی در ماسه سنگها
ماسه سنگها معمولا از ذرات کوارتز که توسط
سیمان به هم پیوسته هستند، ساخته شدهاند. هوازدگی فیزیکی ماسه سنگها همانند دیگر سنگها ، عمدتا وابسته به درجه تراکم ،
تخلخل و نفوذپذیری و بالاخره وجود درزه ، شکاف و لایه بندی است. نوع هوازدگی شیمیایی ماسه سنگهای سیلیسی را سیمان آنها تعیین میکند. این تصور عمومی که همه ذرات در هر ماسه از کوارتز است، درست نیست.
اگر ذرات تشکیل دهنده ماسه سنگ غیر از کوارتز باشد، آنها نیر به نوبه خود هوازده خواهند شد. به عنوان مثال ، بخشی از ذرات ماسه سنگهای آرکوزی ، دانهها فلدسپات است که بر اثر هوازدگی به کانیهای سست رسی تبدیل میشوند. بطور کلی در سنگهایی مثل ماسه سنگ که خود نتیجه عمل هوازدگی و
فرسایش هستند، هوازدگی عمدتا از نوع مکانیکی است.
هوازدگی در کربناتها و سولفاتها
کربناتها و سولفاتها سریعتر از آنکه تجزیه شوند حل میشوند. البته به جز ناخالصیهای موجود در کانیها که پس از تجزیه باقیماندههایی را برجای میگذارند. مهمترین شکل هوازدگی این سنگها انحلال آنها توسط آبهای زیر زمینی حاوی
دی اکسید کربن است. در نتیجه این عمل به تدریج بر تخلخل سنگ افزوده شده و ممکن است غارها و مجاری بزرگی در آن ایجاد شود. در مقابل ، در مسیر حرکت آب زیر زمینی ، مواد محلول ممکن است در منافذ یک سنگ دیگر را سبب شده و با سیمان نمودن آن بر مقاومتش بیافزاید.
از میان سنگهای تبخیری ، هوازدگی نمک طعام عمدتا به صورت انحلال است (263 گرم نمک در یک لیتر آب 10 درجه حل میشود). قابلیت حل شدن ژیپس در آب کمتر از نمک است (18 گرم در لیتر). ژیپس با از دست دادن آب مولکولی از حجمش کاسته شده و به انیدریت تبدیل میشود و انیدریت با آبگیری متورم شده و کانی ژیپس را میسازد.
لازم به تذکر است که هوازدگی نه تنها به روی مصالح طبیعی زمین شناسی ، مانند کانی و سنگ انجام میشود، بلکه در طول زمان بر کلیه مصالح طبیعی و مصنوعی دیگر که در سطح یا نواحی نزدیک به سطح زمین و بالاتر از سطح آب زیر زمینی قرار میگیرند، اثر نموده و باعث تجزیه و فساد آنها میشود. به عنوان مثالهایی در این مورد میتوان از هوازدگی و فساد و در نتیجه غیر قابل استفاده شدن
بتن ،
آسفالت ،
آجر و دیگر
مصالح ساختمانی نام برد.
مباحث مرتبط با عنوان