مقدمه
لزوم عناصر کانی برای گیاه با کوششهای
لیه پیک که به گردآوری اطلاعات پراکنده در مورد اهمیت این عناصر پرداخت و دانش تغذیه کانی گیاهان را پایه گذاری کرد. به تدریج شکل علمی به خود گرفت. ابتدا ضرورت عناصری که به مقدار زیاد مصرف میشوند یعنی نیتروژن ، فسفر ، گوگرد و پتاسیم و غیره مشخص شد. پس با پیشرفت تکنیکها در مورد خلوص مواد شیمیایی ضرورت عناصر کم مصرف نیز مشخص گردید.
عناصر کم مصرف و عناصر پر مصرف
عناصر کانی مورد نیاز گیاه شامل دو گروه ، پر مصرف و کم مصرف هستند ضرورت یک عنصر معین بدین سان تعیین میشود که اولا ، گیاه بدون آن عنصر قادر به تکمیل چرخه زندگی خود نیست ثانیا هیچ عنصر دیگری نمیتواند نقش آن را ایفا کند ثالثا این عنصر باید در متابولیسم گیاه دخالت کند. به عنوان مثال در ساختار مادهای ضروری در
متابولیسم وارد شود و یا در مرحلهای از واکنشها دخالت نماید، مثلا واکنش یک
آنزیم را تحریک کند.
عناصر ضروری کانی
عناصر ضروری کانی عبارتند از: نیتروژن ، فسفر ، گوگرد ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیم که عناصر پرمصرفاند و آهن ، مس ، روی ، منگنز ، بور ، مولیبدن ، کلر ، که از عناصر کم مصرف هستند. در بعضی گونهها ، عنصر سدیم و سیلیسیم نیز ضروری هستند.
نقش پتاسیم
پتاسیم به صورت یون آزاد یا متصل به آنیونهای کانی یا آلی باقی میماند. جذب آن انتخابی است و در
پتانسیل اسمزی یاختهها و بافتها دخالت میکند. فعالیت بیش از 50 آنزیم به پتاسیم وابسته است و یا بوسیله آن تحریک میشوند. پتاسیم در خاک به صورت کمپلکس در بعضی از کانیها مانند
فلدسپاتها و
میکاها وجود دارد و به شکل یونی بر روی
رسها و یا به صورت آزاد در داخل لایههای رس موجود است.
نقش سدیم
سدیم برای
گیاهان هالوفیت (شور رست) مانند گیاهان
تیره اسفناج ضروری است و در تنظیم فشار اسمزی نقش دارد.
نقش کلسیم
کلسیم در ساختار ماده زنده وارد میشود کم تحرک است عنصری است ضد سم و با بسیاری از یونها حالت رقابت دارد و مانع ورود آنها به درون یاخته میشود. کلسیم به حالت کانیهای کمپلکس در فلدسپاتها و
پلاژیوکلازها وجود دارد. همچنین به صورت آهک فعال و کلسیم قابل تبادل در محلول نیز یافت میشود. کلسیم در انتشار طبیعی گونهها نقش مهمی دارد و اثر آن بر روی
PH خاک است.
نقش منیزیم
منیزیم از کانیهای مهم است که در ساختار کلروفیل شرکت میکند. تعداد زیادی از آنزیمها به منیزیم نیاز دارند و یا بوسیله آن تحریک میشوند. کمبود این عنصر موجب
کلروز میشود. اشکال منیزیم موجود در خاک شبیه اشکال کلسیم است.
نقش گوگرد
گوگرد به شکل
سولفات از خاک و همچنین به شکل SO
2 جذب میشود. این عنصر در ساختار اسیدهای آمینه
سیستئین ،
متیونین و در نتیجه در
ساختار پروتئینها شرکت میکند. گوگرد عنصر ساختاری چندین کوآنزیم و گروه پروستتیک است، مثل
فردوکسین و
ویتامین B. گوگرد در کانیهایی مانند
پیریت و یا
ژیپس وجود دارد. سولفاتها مانند نیتراتها ، پس از جذب در گیاه احیا میشوند. در احیای گوگرد ، ابتدا گوگرد بوسیله
ATP فعال میگردد.
نقش فسفر
فسفر در ساختارهای ماکروملکولهایی مانند
اسیدهای نوکلئیک وارد میشود و نقش مهمی در انتقال انرژی دارد. استرفسفاتها و فسفاتهای سرشار از انرژی ، ماشین متابولیسمی یاختهها را تشکیل میدهند. فسفر بویژه در اندامهای جوان گیاه و در
دانهها تجمع مییابد. در آخر فصل رویش ، فسفر به طرف اندامهای ذخیرهای مهاجرت میکند. فسفر به اشکال کانی و آلی در خاک وجود دارد ظرفیت جذب یونهای فسفریک توسط گیاهان برحسب گونههای مختلف متفاوت است.
نقش آهن
آهن به صورت دو ظرفیتی جذب میشود و به صورت کلیت هم جذب میگردد. این عنصر در ساختار هموپروتئینها مانند
سیتوکرومها ،
سیتوکروم اکسیداز و
لگ هموگلوبین شرکت میکند. آهن گرچه در
ساختار کلروفیل وجود ندارد ولی در سنتز آن عنصر نقش مهمی دارد. این عنصر به اشکال مختلف کانی در خاک وجود دارد.
نقش منگنز
منگنز در بعضی واکنشهای آنزیمی شرکت میکند. موجب فعال شدن تعدادی از آنزیمها بویژه دکربوکسیلاز و دهیدروژنازهای
چرخه تری کربوکسیلیک میشود. این عنصر به صورت دو ظرفیتی قابل تبادل و به شکل نامحلول در خاک وجود دارد.
نقش مس
مس در ساختار سه نوع پروتئین وجود دارد و چند آنزیم را فعال میکند. یونهای مس در خاک به صورت کمپلکس و به شکل قابل مبادله به ماده آلی متصلاند.
نقش روی
روی برای فعالیت چند آنزیم مانند
الکل دهیدروژناز و
کربنیک انیدراز مورد نیاز است. این عنصر در خاکها به مقدار متغیر وجود دارد ولی نسبت روی قابل جذب و یون روی ضعیف است.
نقش مولیبدن
مولیبدن در
تغذیه نیتروژن دخالت دارد، ماده سازنده
نیترات رودکتاز است. همچنین در ساختار
آنزیم نیتروژناز نیز وارد میشود. به شکل یونهای
MoO4-2 و
MoO4-1 به صورت آزاد و یا جذب شده بر روی رسها و هیدروکسیدها قابل جذب است.
نقش بور
بور در ساختار هیچ آنزیمی شناخته نشده است، و احتمال میدهند که در
سطح دیواره و
پلاسمالم عمل کند. بور ، کلیتهای کلسیمدار را در تیغه میانی بین یاختهها پایدار میسازد و در سلامت غشای یاخته شرکت میکند.
نقش کلر
کلر در تنظیم
تورژسانس بعضی گیاهان همراه با یون پتاسیم عمل میکند. این عنصر برای
فتوسنتز ضروری است نقش آن احتمالا در انتقال
الکترونها از آب به کلروفیل است.
مباحث مرتبط با عنوان