نگرش کلی
پژوهشگران و جامعه شناسان روستایی میتوانند نتایج تحقیقاتشان را در برنامه ریزی اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی روستاها ، امور مدد کاری ، خانوادگی ،
ترویج کشاورزی ، و دیگر زمینههای توسعه روستایی بکار بندد، بنابراین در عین حال که به عنوان
جامعه شناس روستایی به کار تحقیق میپردازند، در بخشهای کاربردی نیز میتوانند وظایف و نقشهای گوناگونی را احراز کنند.
وظایف و نقشهای جامعه شناس روستایی
- جامعه شناس روستایی به عنوان یک پژوهشگر ، مسائل اجتماعی جامعههای روستایی را مورد بررسی قرار میدهد و از طریق تبیین پدیدههای اجتماعی ، کشف علل ، آثار و نتایج آنها میتواند زمینه را برای رفع دشواریهای حیات روستایی فراهم سازد و به نتایج کاربردی خاص جامعه شناختی مربوط به توسعه روستایی دست یابد. علاوه بر این قادر است، پایههای علمی تحقیق خود را بنا کند و زمینه نظری آنرا تقویت نماید و در نتیجه به گسترش دامنه علم جامعه شناسی روستایی کمک کند.
- جامعه شناس روستایی در نقش یک استاد دانشگاه ، نتیجه پژوهشهای خود را در کلاس درس ارائه میکند، زمینه نظری رشته خود را به دانشجویان میآموزد و به تربیت جامعه شناسان روستایی میپردازد و جامعه شناس روستایی را به عنوان یک رشته علمی دانشگاهی گسترش میدهد.
- جامعه شناس روستایی در نقش یک برنامهریز اجتماعی میتواند بر اساس نتایج بررسیهای جامعه شناختی روستایی که خود در آنها مشارکت مستقیم دارد، برنامه ریزی کند و مسائل اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی را در جامعه روستایی حل و فصل نماید و موانع توسعه روستایی را بر طرف سازد.
- جامعه شناس روستایی میتواند به عنوان مدد کار اجتماعی ، راهنما و مشاور خانواده در روستا ، پس از بررسی مسائل خانوادگی روستایی و شناخت علمی آنها به حل این مسائل بپردازد و خانوادههای روستایی را مورد حمایت قراردهد و مدد کار آنها باشد.
- جامعه شناس روستایی در نقش یک مصلح اجتماعی سعی دارد با استفاده از نتایج بررسیهای خود ، راهنماییهای سودمندی جهت بهبود شرایط اجتماعی جامعههای روستایی انجام دهد و به اصلاح امور جامعه مبادرت ورزد. مصلحان اجتماعی میکوشند باورهای نادرست ، الگوهای ذهنی و تصورات قالبی را که درباره مردمان و جامعههای روستایی و جود دارد اصلاح کنند.
مثلا تصور (دهاتی) که از گذشتههایی دور در ذهن مردمان (شهری) وجود دارد و آنان را به قبول پارهای عقاید و باورهای نادرست ، چون مردمان روستایی ساده لوحاند، استعدادشان کمتر از مردمان شهری است، قدرت ابتکار ، خلاقیت و رهبری را ندارند و نسبت به هنجارها و ارزشهای اجتماعی جامعهها بیگانه و ناآگاهند و بطور کلی از همه جهت پایین تر از مردم شهر هستند. حاکی از وجود سلطه فرهنگی شهر بر جامعه روستایی میباشد و به گونهای پدیده فرهنگ مداری را در میان شهرنشینان تبیین میکند.
مسائل مورد بررسی جامعه شناسان روستایی
- بررسی ساختار جمعیت ده که نه تنها تعداد ساکنان مرده را به دست میدهد بلکه از چگونگی تشکیل جمعیت ، ترکیبهای سنی و جنسی ، حرکات جمعیت در زمان و مکان مانند زاد و ولد ، ازدواج ، طلاق ، مرگ و میر ، مهاجرتها و علل و آثار نتایج آن بررسی میشود. امروز جامعه شناسان روستایی به زمینههای کیفی حیات اجتماعی مردمان روستایی نیز توجه دارند و به بررسی مسائل بهداشتی ، رفاهی و سلامت جامعه میپردازد.
- بررسی طبقات و قشرهای اجتماعی ، نحوه معیشت و سطح زندگی آنها میزان برخورداری از امکانات و تسهیلات زندگی ، چگونگی تحرک اجتماعی و تغییرات آن بویژه در سالهای اخیر و نیز مسائل مربوط به زنان روستایی ، میزان فعالیت اقتصادی زن در روستا در قشرهای مختلف اجتماعی در جامعه روستایی.
- بررسی نقشها و پایگاههای اجتماعی ، نقش اجتماعی فعالیت معینی است که بر عهده یکی یا بعضی از افراد گروه گذاشته شده باشد، مانند سالار ، سربنه ، داروغه ، کدخدا ، دشت بان ، پا کار ، میرشکار ، دهقان برزگر ، شب پا.
مدیر عامل شرکت تعاونی روستایی ، رئیس و اعضای شوراهای روستایی و مانند آنها که هر کدام وظیفه خاصی در جامعه روستایی برعهده دارند و در استمرار حیات اجتماعی - اقتصادی - فرهنگی روستا سهیماند.
- پایگاه اجتماعی ، ارزشی است که جامعه برای یک نقش اجتماعی قایل است. افراد گروه دارای پایگاه اجتماعی ویژهای هستند و این پایگاه هم امتیاز جداگانهای دارد که به افراد همان گروه مربوط میباشد. مثلا ارباب ، مباشر ، رعیت در دوران بزرگ مالکی در ایران هر کدام پایگاه اجتماعی مشخص و وظایف و نقشهای معینی داشتند و امروز نیز نقشها و پایگاههای تازهای در جامعه روستایی به وجود آمده است.
- هنجارهای اجتماعی و آن نحوه رفتاری است که از فرد در گروه انتظار میرود، به عبارت دیگر در جامعه روستایی قواعدی وجود دارد که معلوم میکند چه شیوهای از لحاظ اجتماعی پسندیده یا ناپسند است. مثلا احترام گذاشتن به پیران بویژه در جامعه روستایی ایران یک رسم اخلاقی و پسندیده و خلاف آن امری نابهنجار و ناپسند به شمار میرود.
- کنترل یا نظارت اجتماعی ، یعنی نیرویی که بر رفتار افراد اثر میگذارد و آنان را به پیروی از هنجارهای اجتماعی وادار میسازد و در صورتی که فردی از هنجارهای اجتماعی سرپیچی کند و رفتارش مخالف هنجار اجتماعی باشد، از طرف جامعه مورد سرزنش و مجازات قرار میگیرد و در صورتی که موافق هنجار اجتماعی عمل کند، تشویق میشود و پاداش میگیرد.
- نهادها ، موسسهها و سازمانهای اجتماعی در روستا مانند: خانواده ، تعلیم و تربیت انجمنهای محلی ، واحدهای سنتی تولید زراعی (بنه ، هراثه ، پیکال و …) و واحدهای سنتی تولید دامی ( واره ، شیرواره ) و نهادهای سنتی همیاری در روستا و نهادهای مشابهای که در سطح روستا فعالیت و کارکرد دارند.
- فرهنگ روستایی که بطور عمده متاثر از سنتهای روستایی است و در برگزیده هنجارها و ارزشهای اجتماعی ، روابط اجتماعی ، روابط انسان با طبیعت ، بیان ادراک مسائل اخلاقی ، مجموعه حافظه تاریخی ، حافظه جمعی و تجربههای مربوط به کار است. ضرب المثلها ، ترانهها ، افسانهها ، آداب و عادات اجتماعی نیز از جمله مقولههای اساسی فرهنگ سنتی روستایی را تشکیل میدهند که میتوانند از دیدگاه جامعه شناسی روستایی مورد بررسی قرار گیرند.
- نظام خویشاوندی در روستا و نقش آن در ازدواجهای درون گروهی در ارتباط با تولید زراعی و دامی ، در زمینه همکاری ، همیاری ، یاریگری ، قدرت و حمایت از افراد بی سرپرست و بالاخره تمشیعت امور ده از طریق کدخدامنشی و نفوذ شبکه خویشاوندی و نیز تاثیر تکنولوژی در دگرگونی نظام خویشاوندی و دیگر زمینههای اجتماعی در روستا.
مباحث مرتبط با عنوان