گروهی از دانشمندان علوم قرآنی و مفسران تصریح نمودهاند که آیاتی در قرآن وجود دارد که چند بار بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل گردیده است، که به بررسی علل مکرر نزول این آیات میپردازیم. |
نظر دانشمندان علوم قرآنی
- ابن الحصار در این رابطه گفته: "گاهی به خاطر موعظه و تذکر، آیهای به طورمکرر نازل میشد". و را از این نوع برشمرده است.
- زرکشی در البرهان گفته: "چه بسا به جهت تعظیم و بزرگداشت شان وتذکر بیشتر آیهای دوبار نازل میشد، البته هنگامی که برای مرتبه دیگرموجبات آن پدید میآمد- تامبادا فراموش بشود -"
و حکمت تمام اینها آن است که گاهی سببی پدیده میآمد - از قبیل سوال یا حادثه - که مقتضی نزول آیهای بود، وحال آنکه پیش از آن آیهای که متضمن آن معنی باشد نازل شده، پس به پیغمبر اکرم صلی اله علیه و آله وسلم عین همان آیه بار دیگر وحی میشد؛ تا تذکری برای مسلمانها باشد و نیز یادآوری کند که آیه متضمن بیان حکم این قضیه هم هست.
آیاتی که نزول مکرر داشتهاند.
اواخر
سوره نحل و اول
سوره روم طبق نظر ابن الحصار.
- آیه روح طبق نظر ابن کثیر و گروهی سوره الفاتحه را از این نوع شمرده اند، وبعضی (ماکان للنی والذین آمنوا...) را به همین حساب ذکر کرده اند.
و آیه (اقم الصلاة طرفی النهار...) و همچنین
سوره اسراء و
سوره هود مکی هستند، ولی سبب نزول آنها دلالت میکند بر اینکه درمدینه نازل شدهاند؛ به همین جهت برای بعضی مورد اشکال واقع شده است، اما اشکالی درکار نیست، زیرا که چند بار نازل شدهاند. و همچنین است درباره
سوره اخلاص که گفته شده جواب مشرکین در مکه و جواب اهل کتاب در مدینه است، و نیز فرموده خداوند(ماکان للنبی والذین آمنوا...).
جوابیه منکران نزول دوباره
برخی منکر تکرار نزول برخی از آیات یا سورهها شدهاند و معتقدند که که این کار تحصیل حاصل بیفایده است.
ولی این گفته به خاطر مطالب قبلی گفته شده درست نیست و علاوه بر آن، لازمه تکراری نزول قرآنی آن نیست که هرچه درمکه نازل شده در مدینه فرود آمده باشد، این دلیل نیز مردود است زیرا که ملازمهای در بین نیست.
دلیل دیگری که میگویند که معنی انزال آن است که
جبرئیل بر رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم قرآنی میآورد که پیش از آن نیاورده بود، پس بر آن حضرت میخواند. در رد این گفتهاند: قبول نداریم شرط باشد که "پیش ازآن نیاورده بود."
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منبع
سیوطی، الاتقان، سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات امیر کبیر __ چاپ سوم.