مهم ترین عامل شکست
مهمترین عامل شکست حکومت
ساسانی را باید ناراضی بودن ایرانیان از وضع دولت و آئین و رسوم اجحاف آمیز آن زمان دانست. این نارضایتی ناشی از نابسامانی های بعد از خسرو پرویز نبود زیرا اگر روح مردمی به اساس یک رژیم و آیین خوشبین باشد، نارضایتی موقت سبب نمیشود که هنگامی که دشمن مشترک روی آورد آن مردم نجنگند. معمولاً هجوم دشمن سبب اتحاد بیشتر و از میان رفتن اختلافات داخلی می شود. اما این به شرطی است که یک روح زنده در آن مملکت که از مذهب یا حکومت آنان سرچشمه بگیرد وجود داشته باشد.
اجتماع آن روز ایران یک «اجتماع طبقاتی» بود تا آنجا که حتی آتشکدههای طبقات مختلف با هم فرقی داشت. دین زرتشت به قدری در دست موبدان فاسد شده بود که مردم ایران هرگز نمیتوانستند از صمیم قلب به آن عقیده داشته باشند.
چنان که محققین گفتهاند
اگر اسلام در آنوقت به ایران نیامده بود مسیحیت ایران را فرا میگرفت و زرتشتی گری از میان میرفت.
روشنفکران و با سوادان آن روز را مسیحیان تشکیل میدادند در واقع مسیحیت بیش از زرتشتیگری از ورود اسلام به ایران زیان دید زیرا زمینه مناسبی را از دست داد. بیعلاقگی ایرانیان نسبت به حکومت و دینشان سبب می شد که سربازان در جنگهای علیه مسلمانان با میل نجنگند و حتی مسلمانان را یاری کنند.
آرنولد استاد دارالفنون در کتاب تعلیمات اسالم گوید که موبدان نه تنها نسبت به علمای سایر ادیان بلکه در برابر فرق مخالف ایران،
مانویانی،
مزدکیان و مسیحیت تعصب نشان میدادند و بدین سبب مورد نفرت افراد زیادی بودند و بدنبال آن پادشاهانی هم که از مظالم موبدان حمایت می کردند نیز مورد بغض قرار میگرفتند و استیلای عرب به منزله نجات ایران از دست ظلم تلقی میشد.
مسلم است قسمت اعظم کسانی که تغییر مذهب دادند، با اختیار خودشان بوده است مثلاً پس از شکست ایران در
قادسیه، 4 هزار سرباز دیلمی تصمیم گرفتند به میل خود به اسلام ایمان آورند و به قوم عرب ملحق شوند.
این عدد حتی در تسخیر
جلولابه اعراب کمک کردند و سپس با مسلمانان در
کوفه سکونت کردند. دکتر صاحب زمانی گوید،
تودههای مردم نه تنها در برابر جهان بینی و ایدئولوژی اسلام مقاومت نکردند بلکه در آرمان آن همان چیزی را مییافتند که عطش آن را قرنها در خود احساس میکردند. یکی از حساسترین لحظات برخورد سنت ساسانی و اسلام در بسیج حضرت علیعلیهالسلام هنگام لشکرکشی به شام با کشاورزان آزاد شده ایرانی شهر انبار است.
هنگامی که نیروی عراق به سوی شام در حرکت بود دهقانان شهر انبار در کنار ساحل فرات به آئین قدیم ایران صف بسته بودند تا از حضرت علیعلیهالسلام استقبال کنند و درهنگام ورود حضرت علیعلیهالسلام آنان شروع به تعظیم و تکریم ایشان نمودند. حضرت علیعلیهالسلام رو به آنان فرمودند که خداوند از این عمل راضی نیست و آزادگان به چنین ننگی تن در نمیدهند.
اسلام نقطه عطفی را در فلسفه ی رهبری تودهها به میان کشیده بود. اسلام حماسه آزادی تودهها به شمار میرفت پرسش تازه ای که در برابر فلسفه سیاسی ایران ساسانی مطرح کرده بود این این بود که رهبر برای مردم است یا مردم برای رهبر؟
سیاست خودکامه هر دوامپراطوری بزرگ جهان یکی بود.
1- مردم برای رهبر
2- تودهها فدای طبقات ممتاز.
بارگاه ساده علیعلیهالسلام در کوفه قرار داشت و ایرانیان با آن تماس نزدیک داشتند از این رو اگر ایرانیان به دعوت اسلام لبیک گفتند حیرت آور نیست.
منابع: خدمات متقابل اسلام وایران؛مرتضی مطهری
تاریخ ادبیات ایران؛ادوارد براون