مقدمه
کمتر خانواده ایرانی است که در منزل خود قفسه‌ای پر از انواع و اقسام قرصها و شربتها نداشته باشد. متاسفانه همانگونه که به جمع آوری و ذخیره ارزاق عادت کرده‌اند، همین سنت را در مورد دارو نیز عملی می‌کنند. اما آیا به راستی ما آگاهیهای کافی را در زمینه مصرف و نگهداری این داروها در منزل داریم؟! چقدر در این مورد از پزشک یا داروساز خود اطلاعات می‌طلبیم؟ متاسفانه یکی از مشکلات عدیده نظام دارو و درمان در کشور ما، مصرف بی‌رویه و زیاد داروست که به صورت مداری بسته و معیوب عمل می‌کند. بدین معنا که عدم آگاهی کافی متخصصان پزشکی از تجویز منطقی دارو، مصرف آن را به طرز بی‌رویه‌ای افزوده است و از طرف دیگر مردم ما بر حسب عادت به درمان با داروی کم عادت ندارند و اکثرا پزشکی را بیشتر می‌پسندند که داروی بیشتری تجویز کند!
یکی دیگر از نقاط ضعف
نظام داروسازی ما عدم حضور علمی و عملی داروسازان در نظام درمانی است. بدان معنا که داروخانه‌ها که قاعدتا می‌بایست مراکز اطلاع رسانی دارویی به بیمار و پزشک باشند، تنها به صورت مراکز فروش دارو در آمده‌اند! در عین حال اوج عدم اشتیاق خود را به دادن آگاهیهای علمی در مورد دارو، عدم تمایل بیماران به شنیدن آنها می‌دانند (که این متاسفانه حقیقت دارد!) آیا می‌دانید حق فنی که بابت نسخه شما توسط داروخانه دریافت می‌شود، بابت همین راهنماییهاست؟ چقدر به راهنماییها و توصیه‌های دکتر داروساز در داروخانه توجه می‌کنید؟ آیا تاکنون چنین اطلاعاتی را که از حقوق بیماران است، از داروخانه طلب کرده‌اید؟!
داروهای بدون نسخه
تحویل دارو در داروخانه به دو شکل صورت می‌گیرد. صورت نخست داروهایی هستند که حتما به نسخه پزشک احتیاج دارند. داروها مواد شیمیایی خاصی هستند که برای ایجاد اثرات خاص درمانی توسط فرد آگاه به بیماری شما و آگاه به اثرات مثبت (و ناخواسته!) دارو برای شما (و فقط برای شما!) تجویز می‌شوند. دارویی که برای شخصی با بیماری به ظاهر همانند بیماری شما موثر تشخیص داده شده، می‌تواند برای شما زیان بخش و یا در بهترین شرایط کاملا بی‌اثر باشد. همین مساله در مورد کاهش یا افزایش غیر مجاز مدت مصرف دارو نیز مطرح است. (آیا هنگام اصرار به متصدی داروخانه برای تحویل داروی بدون نسخه پزشک به این مسائل می‌اندیشید؟!)
گروه دوم داروهایی هستند که تحویل آنها با نظرات دکتر داروساز، بدون نسخه پزشک نیز جایز است. اصولا برخی داروها پس از مصرف طولانی در دنیا و جمع آوری، بررسی و تحلیل دقیق اطلاعات مربوط به آثار و عوارض جانبی احتمالی توسط مراجع معتبر جهان، برای مصرف بدون نسخه، سالم و بی‌خطر تشخیص داده می‌شوند.
افزایش تعداد داروهای بدون نسخه، دستیابی بیماران را به بسیاری از داروها آسان می‌کند و به افراد فرصت می‌دهد تا نقش موثرتری در حفظ سلامت خود داشته باشند. اما از خاطر نبریم که این روند مثلت اگر با کسب فرهنگ و دانش لازم همراه نباشد، می تواند با عواقب بدی همراه شود. بدون نسخه شدن هرگز به معنای بی‌خطری مطلق دارو نیست. با ایجاذ قرصهای جدید برای خود درمانی، مسئولیتهای جدید و اطلاعات جدید نیز لازم می‌شود. به خاطر داشته باشید که خرید یک بسته
قرص سرماخوردگی هرگز همانند خرید یک جعبه شکلات سرماخوردگی هرگز همانند خرید یک جعبه شکلات نیست! دارو هر قدر هم بی‌خطر باشد همچنان داروست و از خاطر نبریم که دارو غذا نیست!
نوشته‌های روی داروها
همانگونه که همیشه به دستور مصرف دارو توسط پزشک دقت می‌کنید، به نکات نوشته شده روی بسته بندی داروهای بدون نسخه نیز توجه نمایید. نکات مهم این دستورات عبارتند از:
- علامات و نوشته‌هایی که نشان می‌دهند در بسته دارو قبلا باز نشده است.
- نام دارو
- اجزاء موجود در فرآورده دارویی
- هرگونه تغییر جدیدی که در فرآورده ایجاد شده است.
- موارد مصرف دارو
- میزان معمول مصرف و چگونگی مصرف
- احتیاطها (چه وقت دارو را قطع کنید، چه وقت به پزشک مراجعه کنید، عوارض جانبی احتمالی و ...)
- تاریخ انقضا (چه وقت دارو را دور بریزید.)
- از آنجا که برخی مواقع دستورات و نکات، ریز نوشته می‌شوند، برای جلوگیری از هرگونه خطا همیشه این دستورات را در نور کافی مطالعه کنید و عینک یا
عدسی تماسی خود را نیز حتما بر چشم داشته باشید!!
- به خاطر داشته باشید، در مورد دارو، مصرف بیشتر الزاما به معنای نتیجه بهتر نیست! هرگز داروها را طولانی‌تر از مدت قید شده یا بیش از مقدار تجویز شده مصرف نکنید. تداوم علائم بیماری امکان وجود علتی خاص را مطرح می‌کند. در این حال حتما به پزشک مراجعه کنید.
- یادتان باشد اگر با وجود خواندن دستورات و برگه‌های راهنما همچنان سوال داشتید، بی‌درنگ با پزشک یا داروساز خود مشورت نمایید.
تداخلات دارویی
تداخلات داروهای بدون نسخه گرچه اکثرا خفیف و غیر معمولند، ولی می‌توانند اثرات ناخواسته ایجاد کنند یا از اثر داروهای دیگر بکاهند. اطلاع از تداخلات دارویی به خصوص وقتی از داروهای تجویز شده توسط پزشک و داروهای بدون نسخه بطور همزمان استفاده می‌کنید، بسیار بسیار مهم است. از طرف دیگر برخی داروها با بعضی از غذاها یا نوشیدنی ها تداخل دارند یا ممکن است روی بیماریهای خاصی همچون دیابت (
بیماری قند)،
بیماریهای کلیه و فشار خون اثر منفی داشته باشند. به این نکات مهم توجه کنید:
- اگر به واسطه نسخه پزشک قرص آرام بخش یا خواب آور مصرف می‌کنید، از مصرف داروهای بدون نسخه برای
درمان بی‌خوابی بپرهیزید.
- اگر از داروهای ضد فشار خون استفاده می‌کنید یا مبتلا به بیماری قند یا نقرس هستید، پیش از مصرف داروهای بدئون نسخه حاوی
آسپیرین با پزشک خود مشورت کنید.
- اگر مبتلا به دل درد، تهوع و یا استفراغ شده‌اید، هرگز از داروی
ملین استفاده نکنید.
- اگر برای
فشار خون بالا،
افسردگی،
بیماریهای قلبی، بیماری قند یا تیروئید، تحت درمان هستید، از داروی سرماخوردگی و یا داروی تنظیم وزن که دارای ماده "فنیل پروپانل آمین" باشد استفاده نکنید. همچنین از مصرف همزمان این داروها با داروی دیگری که آن هم حاوی ماده فوق الذکر می‌باشد (مگر با دستور پزشک) بپرهیزید.
- هرگز داروی ضد احتقان بینی را همراه با داروی ضد فشار خون، افسردگی، بیماری قلبی، تیروئید، بیماری قند و یا
مشکلات پروستات- مگر با تجویز پزشک- مصرف نکنید.
- به دستورات روی بسته بندی برگه‌های راهنمای دارو (بروشور) توجه کنید.
نگهداری و بازرسی از داروها در منزل!
- قفسه دارویی خود را حداقل سالی یک مرتبه بازدید و بررسی کنید.
- همیشه داروها را در جایی خنک و خشک نگهداری کنید.
- داروهایی را که تاریخ مصرف آنها سپری شده است، دور بریزید.
- برای جلوگیری از مصرف داروی اشتباه، همیشه هر دارویی را در بسته بندی اصلی خود نگهداری نمایید.
بچه‌ها بزرگسالانی کوچک نیستند!
- هرگر تصور نکنید میزان تجویز دارو به کودک را براساس نسبت اندازه بچه به بزرگسال می‌توان تعیین کرد. همیشه دستورلات روی برچسب راهنما را به دقت مطالعه نمایید و کاملا مطابق آن رفتار کنید.
- به تفاوت میان "قاشق غذاخوری" و "قاشق چایخوری" و "قاشق مرباخوری" توجه کنید.
- همواره سعی کنید از پیمانه‌های مخصوص (و نه قاشق معمولی) برای دارو دادن به بچه استفاده کنید.
- پزشک فرزند خود نشوید! هرگز میزان مصرف دارو را فقط به این خاطر که بچه نسبت به قبل بیمار نشان می‌دهد، سر خود بالا نبرید.
- قبل از دادن دو داروی همزمان به بچه ها حتما با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
- به محدودیت سنی مصرف دارو که روی بسته آن ذکر شده است، توجه نمایید.
- هرگز اجازه ندهید بچه خود به سراغ دارو برود و آن را مصرف کند.
- هرگز برای تشویق بچه‌ها به خوردن دارو، آن را شکلات یا آب نبات ننامید. این امر موجب می‌شود در صورت برخورد اتفاقی با دارو، آن را همچون تنقلات مصرف کنند.
- همیشه دارو (حتی ویتامینها و
مکملهای غذایی) را در محلی دور از دسترس اطفال نگهداری کنید. بسته‌های دارو را حتی برای یادآوری مصرف، روی قفسه آشپزخانه یا میز نگذارید. از آنجا که بچه‌ها دوست دارند از بزرگسالان تقلید کنند، تا حد امکان از مصرف دارو در مقابل آنها بپرهیزید.
- در مورد ترکیبات حاوی آهن، به خصوص بسیار احتیاط کنید. مصرف تصادفی این ترکیبات از عوامل مهم مسمومیتهای مهلک در بچه‌های زیر سه سال است.
مصرف دارو در زمان بارداری
- داروها می‌توانند از جفت بگذرند و به جنین برسند. میزیان دارویی که برای مادر بی‌خطر است، می‌تواند برای جنین خطرناک باشد. افرادی که باردار هستند بایستی پیش از مصرف هر نوع دارویی (اعم از بدون نسخه و با نسخه) با پزشک خود مشورت کنند.
- گرچه مقدار دارویی که در شیر مادر ترشح می‌شود معمولا بسیار کمتر از مقداری است که به بچه آسیبی وارد کند، اما به هر حال مادران شیرده باید مراقب باشند و همواره پیش از مصرف هر دارویی با پزشک خود مشورت کنند. پزشک چگونگی زمان بندی و میزان مصرف دارو را با در نظر گرفتن این نکته که کمترین دارو از طریق شیر به بچه برسد و یا چه وقت مصرف دارو قطع شود، خواهد گفت.
داروهای تقلبی
- داروها معمولا در ظروفی با بسته بندی مشخص که نشان از دست نخورده بودن آنها دارد، قرار داده می‌شوند. همیشه از صحت بسته بندی آنها اطمینان حاصل نمایید.
- در صورت آسیب دیدگی بسته بندی، از خرید دارو خودداری کنید.
- اگر رنگ دارو تغییر کرده است و یا هر تغییر مشکوک دیگری در ظاهر دارو مشاهده می‌کند، از خرید و مصرف آن خودداری کنید.
- اگر به هر مورد مشکوکی برخورد کردید، با داروخانه در میان بگذارید.
- هرگز دارو را در تاریکی مصرف نکنید. توصیه‌های ایمنی را جدی بگیرید!
مباحث مرتبط
