• شمول گرایان از یک سو همانند حصر گرایان بر این باورند که تنها یک راه برای رستگاری وجود دارد و این راه نیز صرفا در یک دین خاص قابل شناسایی است. البته همه می توانند در این راه قدم بگذارند، اما تنها به شرطی که به ضوابط مطرح شده در آن دین حق گردن بنهند یا در طریق رستگاری بخشی که آن دین پیش می نهد ، سالکان صادقی باشند.

• از سوی دیگر ، شمول گرایان همانند کثرت گرایان معتقدند که خداوند و لطف و عنایت او به انحای گوناگون ، در ادیان مختلف تجلی یافته است. هر کسی می تواند رستگار شود، حتی اگر از اصول اعتقادی آن دین حق ، چیزی نشنیده و بی خبر باشد. به این ترتیب، شمول گرایی از حصر گرایی فراتر می رود، زیرا به رغم پذیرفتن این مدعای حصرگرایانه که یک دین خاص، حق مطلق است، می پذیرد که پیروان سایر ادیان نیز ، به دلیل آنچه در همان دین حق محقق شده است، می توانند رستگار شوند.

• روایت آرنولد توین بی از شمول گرایی این است که طرز تلقی مسیحیت نسبت به سایر ادیان باید تا حدودی حاوی این اعتراف باشد که آنها چیزی را که درست و حق است ، متجلی می سازند و منشأ الهی دارند و نور معنوی ای که از آنها ساطع است از همان منبعی اخذ شده که نور معنوی مسیحیت از آن سرچشمه گرفته است.تجلی ای که از طریق سایر ادیان به بشر عرضه شده است با تجلی ای که از طریق مسیحیت ارائه می شود تفاوت رتبی دارد ، نه نوعی.

• در دایره تبیین شمول گرایانه از تنوع ادیان ، به عنوان مثال ، یک مسیحی، مسیحیت را یگانه دین حق می شمارد و کسانی را که زندگی شان نشان دهنده لطف خداوند است، مسیحیان بی عنوان می خواند. در این مقام هر کس می تواند مدعی شود که دین خودش ، دین مطلق و حق است، هر چند که در سایر ادیان نیز حقایق مهمی وجود دارد. بخشی از حقایقی که در دین حق به وضوح بیان شده ، در سایر ادیان به نحو ضعیف و مبهمی مطرح گردیده است و از آنجا که همه آموزه ها و آداب دینی همه ادیان نمی توانند تواما صحیح باشند، انتقاد بین الادیانی ضرورت دارد.

منابع

• مایکل پترسون و دیگران ، عقل و اعتقاد دینی ، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی ، ص 418- 414
• گلین ریچاردز ، به سوی الهیات ناظر به همه ادیان ، ترجمه رضا گندمی نصرآبادی و احمد رضا مفتاح ، ص 75- 74
• ماهنامه اندیشه حوزه ، سال نهم ، شماره ششم ، ص 12

برای مطالعه ببشتر بخوانید

• کارل رانر و شمول گرایی دینی
• نقد تئوری شمول گرایی دینی
• تفسیر درست شمول گرایی دینی