| کلمه تلسکوپ از واژه یونانی "تلسکوپین" گرفته شده است. "تله" به معنای دور و "اسکوپین" به معنای دیدن است. بنابراین ، تلسکوپ وسیله‌ای است که با آن می توان فواصل دور را به وضوح دید. |
|
مقدمه
تلسکوپها دو نوع هستند:
تلسکوپهای چشمی و
تلسکوپهای رادیویی. تلسکوپهای چشمی نیز به دو نوع تقسیبم می‌شوند: نوع
انکساری و نوع
انعکاسی. نخستین تلسکوپ دنیا بوسیله هانس لیپرشای هلندی در سال 1608 م. ساخته شد. در سال 1609
گالیله تلسکوپ جدیدی ساخت که می‌توانست اشیاء دو را 33 بار بزرگتر کند.
به دنبال اولین رصدهای گالیله ، تلسکوپها کاملتر شدند و
کپلر (1571- 1630 م.) اخترشناس آلمانی تصویر سازی معکوس را ابداع کرد. در
تلسکوپ گالیله ، سیستم نوری مانند دوربین تماشاخانه‌ها ، دوربینهای معمولی و تلسکوپهایی که امروزه برای
رصد آسمان بکار می‌روند، تصویر را بطور مستقیم تشکیل می‌داد. با این حال ، در
ستاره شناسی روش مشاهده تصویر یک جسم اهمیت چندانی ندارد. روش تصویر سازی معکوس که بوسیله کپلر ابداع شد، مزیتهای مشخص زیادی نسبت به روش
گالیله داشت. امروزه تقریبا همه تلسکوپهای نجومی ، اشیاء را به صورت وارونه نشان می‌دهند.
در سال 1668
م. ایزاک نیوتن با استفاده از آینه به جای عدسی ، یک نوع تلسکوپ جدیدی به نام
تلسکوپ بازتابی ساخت. با این حال ، در مورد بعضی از صدها تلسکوپ شکستی نسبت به نوع بازتابی بهتر عمل می‌کرد. در سال 1733 م. تلسکوپ شکستی با اختراع نوع جدیدی از عدسی شیئی به نام عدسی بی رنگ توسط یک انگلیسی به نام چستر مورهای (1703-1771م.) اصلاح گردید.
ویلیام هرشل بعدها تلسکوپهای بزرگتر و بهتری ساخت و با یکی از آنها در 13مارس 1781 سیاره اورانوس را کشف کرد. چندی پس از آن هرشل بزرگترین تلسکوپ را ساخت و موفق به کشف دو قمر از
اقمار اورانوس شد. در سال 1845 ، ارل آوراس تلسکوپ 184 سانتیمتری خود را در بیرکاسل ایرلند ساخت. تلسکوپ او به علت آنکه به صورت ثابت قرار داشت فقط بخش محدودی از آسمان را می‌توانست
رصد کند.
تکامل تلسکوپهای بازتابی
در اواسط قرن نوزدهم روش نقره اندود کردن
شیشه کشف شد و در نتیجه شیشه نقره اندود جای فلز آیینه را گرفت. امروزه همه تلسکوپهای بزرگ ، مانند تلسکوپ غول پیکر 508 سانتیمتری کوه پالومار در آمریکا ، از نوع بازتابی هستند. در این تلسکوپها شیشه خاصی جای شیشه‌های معمولی را که در قدیم کاربرد داشت گرفته است و برای اندودن آیینه آنها نیز از یک لایه نازک آلومینیوم استفاده می‌شود.
از جمله این تلسکوپهای عظیم ،
تلسکوپ بازتابی هیل است که با دهانه 5 متری خود در مونت پالومار کالیفرنیا نصب شده است. ورقه بزرگ شیشه‌ای "سیلیکات بوره" که آینه این تلسکوپ در سال 1934 م. از آن ساخته شده است، 20 تن وزن داشت. برای جلوگیری از پیدایش تنش در این آینه یک سال تمام برای سرد شدت شیشه در آن فرصت دادند. البته نکاتی که ذکر شد تنها بخش کوچکی از کل کار انجام شده را نشان می‌دهد. تراشیدن آینه با مختصات بسیار دقیق و ساخت و گردآوری بی‌شمار تجهیزات فرعی آن به ناچار بسیار وقت‌گیر بود که با احتساب تأخیری که در خلال دوران جنگ رخ داد، سرانجام تلسکوپ مونت پالومار در سال 1948 آماده بهره برداری شد.
تلسکوپ هیل واقع در مونت پالومار برای انجام وظیفه بی وقفه نقشه برداری دقیق از
ستارگان ،
کهکشانها و سایر
صور عمده فلکی کیهان بکار گرفته شد. در سالهای دهه 1950 به کمک آن به تهیه یک اطلس حجیم از ستارگان تحت عنوان "انجمن ملی جغرافیایی - بررسیهای نجومی رصدخانه پالومار" اقدام شد. مشکلات بسیار ویژه و حائز اهمیت نیز با این تلسکوپ قابل بررسی است. با استفاده از ضمیمه‌های طیف نما استماداد از
اصول دوپلر (که با سرعت نسبی بین اجسام مربوط است) می‌توان با چنین تلسکوپی ، میزان دور شدن دورترین ستارگان را اندازه گیری کرده ، تناقض بین تئوریهای اساسی مربوط به پیدایش جهان مانند "
انفجار بزرگ" و "حالت ثابت" را حل کرد.
کشفیات تلسکوپ مونت پالومار
از جمله اکتشافهایی که به کمک تلسکوپ مونت پالومار صورت کرفته کشفی است که ای. آر. ساندج به عمل آورد. او در سال 1960 م. یک منبع رادیویی را یا شئی از یک منبع رادیویی شبه
ستاره کوازار بود؛ یک شئی بی نهایت درخشان که از طیف آن پیداست که در فاصله بسیار دوری قرار داد.
تلسکوپ هیل تا سال 1947 ، یعنی سالی که تلسکوپ 6 متری مونت پاستورخوف شوروی سابق رسما شروع بکار کرد، هنوز بزرگترین تلسکوپ جهان بود، اندازه این تلسکوپ است. البته در اوایل دهه 1950 م. پیشنهادهای بسیار پیشرفته‌ای برای ساخت تلسکوپهای نوری زمین پایه با دهانه مؤثر نزدیک به 25 متر که قابلیت نور گیری آن 20 برابر مونت پالومار باشد، ارائه شده بود. ساخت چنین تلسکوپی از طریق تقسیم دهانه کلی آن به چندین قطعه ممکن خواهد بود. بی تردید هنوز رازهای کشف نشده بسیاری در مورد کیهان باقی مانده است که می‌توان به کمک این ادوات غول پیکر نوری آنها را کشف کرد.
|
مجهزترین تلسکوپ رادیویی جهان-لوفار
|
تلسکوپهای رادیویی
امواج رادیویی فراسوی زمین در سال 1932 م. بطور اتفاقی بوسیله کارل یانسکی کشف شد. وی مشغول استفاده از یک رادیوی معمولی بود و چون آنتن آن بسوی
کهکشان راه شیری متوجه شد و در راستای آن قرار گرفت، صداهایی از آن به گوش رسید که نشان می‌داد رادیو امواج دیگری غیر از امواج معمولی دریافت کرده است. از همان زمان تحقیق و پژوهش در کشورهای مختلف درباره این امواج آغاز گردید و چند سال بعد
رادیو تلسکوپهای عظیمی ساخته شدند.
مباحث مرتبط با عنوان
