می توان گفت که
سیاست مهم ترین قسمت
فلسفه فارابی است؛ زیرا هدف اساسی تمام
فلسفه او، سیاست است.
این امر نیز به آن دلیل بود که مذهبش،
شیعه بود و تمایلات شیعی، وادارش کرده بود که در پیرامون
امامت(به عنوان حاکمیت و سیاست مداری جامعه) به چنین تحقیقاتی بپردازد.
اما سیاست او بیش از آنکه عملی باشد، نظری است. خود او هیچ گاه شغل سیاسی نداشت و با رجال سیاست دمخور نبود.
ضرورت اجتماع
در نظر
فارابی خود سیاست هدف نیست؛ بلکه هدف،
سعادت است که آن هم جز با اجتماع به دست نمی آید.
وی درباره ضرورت اجتماع چنین می نویسد:
"فرد بشر برای بقای خود و برای این که به برترین کمالات انسانی خود برسد، نیازمند به چیز های بسیاری است که به تنهایی از عهده انجام آن ها بر نمی آید. از این روست که افراد انسانی افزون شدند و در جای آباد زمین زندگی کردند و از این افراد، جامعه های انسانی پدید آمد."
پس اجتماع یک وسیله است نه هدف. هدف، رسیدن به کمال است که سعادت دنیا و
آخرت با آن تامین می شود.
مدینه فاضله
فارابی مدینه یعنی شهر را به جسم انسان تشبیه می کند و این تشبیه را از
افلاطون فرا گرفته است. وی در
آثاری که مربوط به سیاست است، به تشریح انواع مدینه ها(شهر ها) می پردازد و ویژگی هر یک را بیان می کند.
او بهترین مدینه ها را مدینه فاضله می نامد و درباره آن می گوید:
"مدینه فاضله، شبیه به بدن است؛ بدنی که کامل و صحیح باشد و همه اعضای آن برای حفظ حیات بدن، کار خود را به نحو درست انجام دهند. و همچنان که بدن، قلبی دارد که همه اعضای دیگر بدن از آن پیروی می کنند، در مدینه نیز باید کسی باشد که بردیگران ریاست کند. و همچنان که بغضی از اعضای بدن خادم بعضی دیگر می باشند، در مدینه نیز باید اشخاصی خدمتگزار اشخاص دیگری باشند."
رئیس مدینه فاضله
هر عضوی از اعضای مدینه فاضله، صلاحیت ریاست بر آن را ندارند.
در نظر فارابی، رئیس مدینه فاضله، انسان کاملی است که دارای روح بزرگ و سرشت فوق العاده باشد. این شخص، به طور مستقیم، معرفت را از طریق
وحی از
عقل فعال می گیرد. رئیس مدینه فاضله، هم معلم است و هم مرشد و هم مدبر و واضع شرایع نیز می باشد.
بنابراین کاملا مشخص است که رئیس مدینه فاضله در نظر فارابی، همان انسان کامل است که یا
پیامبر است و یا
امام معصوم و این یکی از عقاید شیعه است که باید امام بر اجتماع اشراف کامل داشته باشد.
همچنان که امامان باید یکی پس از دیگری در روی زمین امامت کنند، هم چنین روسای مدینه فاضله نیز یکی پس از دیگری ریاست خواهند کرد؛ و همچنان که امام از حیث صفات، کامل است، رئیس مدینه فاضله نیز از چنین کمالی برخوردار است.
و همچنان که بقای
روح و جسم حهان، مرهون وجود امام است، بقای مدینه نیز وابسته به بقای رئیس مدینه است.
امام متصل به عقل الهی است و تمامی معارف در نظر او روشن و از این رو امام،
فیلسوف است. به همین خاطر، رئیس مدینه فاضله هم فیلسوف است و هم پیامبر.
منابع
