در سالهای جدید بسیاری از جوامع انسانی تمام توان خود را متوجه پیشرفتهای مادی نموده اند و در ذهن بسیاری از اندیشمندان این سوال مطرح شده است که :
زندگی مادی اصل است یا زندگی فرهنگی؟
خواه ناخواه این بحث جامعه شناسی نتیجهای روانشناسانه پیدا میکند و هم به بحثی فلسفی درباره انسان و واقعیت و اصالت آن کشیده می شود و آن اینکه:
انسانیت انسان به هیچ وجه اصالت ندارد، تنها حیوانیتش اصالت دارد و بس.
انسان از اصالتی به نام انسانیت در برابر حیوانیت خویش برخوردار نیست یعنی نظر همان گروه تایید می شود که منکر یک تمایز اساسی میان
انسان و حیواناند طبق این نظریه نه تنها اصالت گرایش های انسانی اعم از حقیقت گرایی، خیرگرایی، زیباییگرایی و خداگرایی نفی می شود اصالت واقع گرایی نیز نفی می شود.
تکامل فرد
حقیقت این است که سیرتکاملی انسان از حیوانیت آغاز می شود و به سوی انسانیت کمال مییابد. این اصل هم در باره ی فرد صدق می کند و هم دربارهی جامعه.
انسان در آغاز وجود خویش جسمی مادی است. با حرکت تکاملی جوهری تبدیل به روح یا جوهر روحانی می شود. روح انسان در دامن جسم او زاییده می شود.
حیوانیت انسان به منزلهی لانه و آشیانهای است که انسانیت او در او رشد می یابد. انسانیت انسان چه در فرد و چه در جامعه به هر نسبت تکامل پیدا میکند. یک فرد انسان تکامل یافته فردی است که بر محیط بیرونی و درونی خود تسلط نسبی دارد.
فرد تکامل یافته یعنی وارسته از محکومیت محیط بیرونی و درونی و وابسته به عقیده و ایمان .
تکامل جامعه
تکامل جامعه نیز به همین صورت رخ می دهد. جنبههای فرهنگی و معنوی جامعه به منزله روح جامعه است. همان طور که میان جسم و روح تاثیر متقابل هست، میان روح جامعه و اندام آن یعنی میان نهادهای معنوی و نهادهای مادی رابطهای برقرار است.
جامعه انسانی هر اندازه متکاملتر شود، حیات فرهنگی، استقلال و حاکمیت بیشتری بر حیات مادی آن پیدا می کند.
انسان آینده، حیوان فرهنگی است نه حیوان اقتصادی.به عبارت دیگرانسان آینده، انسان عقیده و ایمان است.
طبق این نظریه جنبه انسانی انسان به علت اصالتش، همراه و بلکه مقدم بر تکامل ابزارهای تولیدیش تکامل یافته و بر اثر تکامل، تدریجاً از وابستیگیش و تاثیر پذیریش از محیط طبیعی و اجتماعی کاسته و بر وارستگیش که مساوی است با وابستگی به عقیده و آرمان و مسلک و ایدئولوژی و تاثیر بخشی از آن بر روی محیط طبیعی و اجتماعی افزوده است.
بنابراین نظر، واقعیت انسانی، هر چند همراه و در دامن تکامل حیوانی و مادی او رخ مینمایاند، به هیچ وجه سایه و انعکاس و تابعی از تکامل مادی او نیست بلکه خود واقعیتی است مستقل و تکامل یابند.
تعیین کننده سرنوشت نهایی انسان مسیر تکامل اصیل فرهنگی او و واقعیت اصیل انسان اوست.
منبع : کتاب انسان و ایمان
نویسنده : شهید مرتضی مطهری