ویلیام جی وین‏رایت در واکنش نسبت ‏به مساله تنوع ادیان در مبحث معرفت‏شناسی اصلاح شده آلوین پلانتینجه ، که تجربه دینی در آن نقش اساسی دارد، تنها سه وجه را ممکن می‏بیند:

• دیدگاه عمومی این است که ادیان هیچ‏گونه اختلاف واقعی ندارند; همه ادیان یک چیز می‏گویند. اختلاف آنها در ظاهر است; حقیقت واحدی را با تعبیرها و کلمات گوناگونی بیان می‏کنند.

• می‏توان گفت: کسانی که باورهایی مخالف با ما دارند از نظر معرفتی، از ما پایین‏ترند. شاید دلیل آن این باشد که توانایی‏های دینی آنها به واسطه گناه یا دیگر کاستی‏های فرهنگی نابود شده است.

• می‏توان به تفاوت‏های مربوط به راه‏های دستیابی به باورهای سنتی و غیر سنتی توجه کرد و از طریق تفاوت‏های آن راه‏ها، نادرستی باورهای غیر سنتی را شرح داد; یعنی آنها که باورهای نادرست دارند به این دلیل است که راهی نادرست انتخاب کرده‏اند.

از آنجا که کسانی که در اعتقادات خود با ما مشترک نیستند به لحاظ معرفت‏شناختی، از مجموعه‏ای شرایط محروم‏اند، صحت و اعتبار دومین و سومین وجه از وجوه وین‏رایت‏ بر حسب شناخت ما از دیگر ادیان متفاوت است.

• جان هیک بر این مساله قویا استدلال می‏کند و تکیه وی در استدلالش بر اخلاق و معرفت‏شناسی است. به نظر او، اشتباه است که دیگران را به این دلیل که دیدگاه‏های مذهبی‏شان به ما تحمیل می‏گردد، از لحاظ معرفتی حقیرتر بدانیم. بدینسان، هیک از وجه اول دفاع می‏کند و تعارض مطلق را مردود می‏شمارد.

منبع

• فصلنامه معرفت،شماره 22 ، مقاله دکترمحمدلگنهاوزن ، ترجمه حجة‏الاسلام محمد حسین‏زاده