گاهی در
تعریف یک شیء به همه اجزای
ذاتی ماهیت آن دست پیدا نمی کنیم؛ بلکه فقط بعضی از اجزای ذاتی آن شیء را می یابیم.
در این حال، گفته می شود که ما شیء را بر اساس
حد ناقص تعریف کرده ایم.)
به عبارت دیگر در تعریف بر اساس حد ناقص، تنها
پاره ای از ذاتیات
معرَّف (و نه تمام آن) آورده می شود؛ و چون تمام ذاتیات بیان نمی شود، به آن حد ناقص(در مقابل
حد تام)، می گویند.
حد ناقص تعریفی است که از
جنس بعید و
فصل قریب فراهم می آید.
مانند:
"
جسم نامی ناطق" در تعریف انسان.
"جسم حساس" در تعریف حیوان.
حد ناقص را می توان تنها با ذکر فصل قریب(بدون ذکر جنس بعید) بیان کرد؛ یعنی در تعریف انسان می توان فقط گفت: "ناطق".
به طور کلی باید به یک نکته توجه داشت و آن این که در حد( چه تام و چه ناقص)، فصل قریب حتما باید ذکر شود. زیرا این فصل قریب است که حقیقت کامل و تمام هر چیز را بیان می کند.
اصل لغت
حد به معنی منع است و در وجه تسمیه آن گفته اند: "به این سبب که تعریف به حد، مانع خروج افراد و دخول اغیار می شود."
چند نکته!1- حد ناقص در مقام مفهوم، مساوی و برابر با معرَّف نیست(بر خلاف حد تام)؛ زیرا تنها برخی از اجزای مفهوم معرَّف را در بر دارد. اما در مقام مصداق(یعنی صدق کردن بر مصادیق و افراد) با معرَّف مساوی است.
2- حد ناقص بر خلاف حد تام، یک تصویر ذهنی کامل و مطابق با معرَّف ارائه نمی دهد و از این رو، نمی توان
تصور آن را تصور حقیقت معرَّف به شمار آورد؛ بلکه نهایت کاری که حد ناقص می کند، این است که معرَّف را از اشیای دیگر تمییز داده و جدا می کند.
3- حد ناقص،
دلالت التزامی بر معرَّف دارد.
