مقدمه
تکثیر گیاهان هرز به دو طریق جنسی و غیرجنسی صورت می‌گیرد در انتشار و گسترش گیاهان هرز چند ساله تکثیر به طریق رویشی یا غیرجنسی نقش بسیار مهم دارد.
بسیاری از گیاهان هرز ، مانند بعضی از گیاهان
تیره گندمیان و
پهن‌برگان ، یا دارای ساقه زیرزمینی‌اند (غده یا ریزوم) و یا دارای ریشه‌هایی هستند که بطور افقی در خاک قرار می‌گیرند و در فواصل معینی ساقه‌هایی تولید می‌نمایند. گیاه نوپا در این قبیل موارد ممکن است در فاصله چندین ده سانتیمتر از گیاه مادر به حیات خود ادامه دهد. در مبارزه و لگام این گیاهان قسمتهای زیرزمینی آنها را نباید از نظر دور داشت زیرا پس از نابودی قسمتهای هوایی ، زندگی گیاه با قسمتهای زیرین مجددا آغاز می‌شود، از این رو مبارزه باید به نحوی صورت گیرد که قسمتهای موجود در خاک در معرض علف‌کش قرار گیرند.
انواع مهم ساقه‌های زیرزمینی
- ریزوم‌ها: ریزوم‌ها تا حدودی به ریشه‌های سطحی شباهت دارند ولی داشتن گرهها و همچنین برگهای فلسی موجب تمایز آنها از ریشه‌های سطحی می‌گردد. علاوه بر آن ساختمان تشریحی ریزوم‌ها مانند ریشه‌های سطحی نبوده و بدین طریق تشخیص این دو نوع از یکدیگر امکان‌پذیر است. ریزوم‌ها معمولا باریک بوده و بطور افقی در خاک گسترش می‌یابند. یکی از علل گسترش شدید گیاهانی مانند پیچک صحرایی و کنگر صحرایی به طریق رویش ریزوم در این گیاهان می‌باشد.
- ساقه کورمی: در گیاهانی که ساقه کورمی دارند ساقه‌های کوتاه ، عمودی و متورم هستند و برگهای هوایی در قسمت بالا و انبوه ریشه‌های نابجا در قسمت پایین قرار دارند. در اویارسلام ساقه سوخ مانند آنها از یک قسمت توسط برگهای واقع در پایین گیاه پوشیده شده است و از قسمت دیگر ، نزدیک به سطح خاک ، بوسیله ریزوم به غده‌های زیرزمینی متعددی که زنجیره‌وار بوسیله ریزوم‌ها به یکدیگر مربوط می‌شوند اتصال می‌یابند.
- سوخ‌ها: در سوخ‌ها که از ساقه‌های زیرزمینی محسوب می‌شوند جوانه‌ها در زیرزمین و همراه با فلس‌های متورم و محوری کوتاه قرار دارند. مانند پیاز وحشی و سیر وحشی. این گیاهان هرز وحشی که شباهت زیادی به پیاز معمولی و یا سیر معمولی دارند بطور قابل ملاحظه‌ای از آنها کوچکترند.
اکثر ریشه‌ها ، ریزوم‌ها ، غده‌ها ، سوخ‌ها ، کورم‌ها مقاوم به سرمای زمستان بوده و در چند ساله شدن این گیاهان در مناطقی که دارای زمستان سرد هستند نقش اساسی دارند. انواع فوق‌الذکر چه به طریق رویش طبیعی و چه به طریق مصنوعی بوسیله انسان و حیوانات قادر به تکثیر هستند. وسایل کشت و زرع که برای آماده کردن زمین در مزارع بکار می‌روند، یکی از عوامل انتشار ریشه‌های خزنده و ساقه‌های زیرزمینی و خزنده هستند.
تکثیر جنسی توسط دانه صورت می‌گیرد. ساختمان دانه گیاهان هرز مانند گیاهان دیگر شامل و مواد غذایی است که در آلبومین یا درون لپه‌ها ذخیره می‌گردد و غشایی اطراف آنها را می‌پوشاند. اندازه دانه‌های گیاهان هرز یکنواخت نبوده و وزن دانه‌ها هم از چند میلی‌گرم تا چند گرم متغیر می‌باشد. تعدادی از گیاهان بطور موروثی به مقدار زیادی دانه تولید می‌کنند در حالی که تعداد دیگر ذاتا از تولید دانه ناتوانند. در این مورد مثالهایی را می‌توان ذکر کرد: یک گیاه
خردل وحشی مولد حدود نیم میلیون دانه و یک چسب یا گاورس مولد حدود 150 هزار دانه و یک
تاج خروس سفید که به وفور در ایران یافت می‌شوند مولد حدود 6 تا 10 میلیون دانه می‌باشند.
عوامل موثر در تولید دانه گیاهان
- شرایط محیطی که گیاهان در آن به رشد و نمو خود ادامه می‌دهند در مقدار تولید دانه بطور موثری دخالت دارند. در این مورد به عنوان مثال می‌توان از گونه شقایق وحشی نام برد. اگر در پایه گل شقایق وحشی با صفات ژنتیکی مشابه در شرایط مختلف از نظر حاصلخیزی خاک به رشد و نمو خود ادامه دهند ملاحظه می‌شود که گونه واقع در شرایط نامساعد فقط یک کپسول که حاوی چهار دانه دست تولید می‌نماید، در حالی که از گیاه دیگر در شرایط مناسب 400 کپسول که هر کدام بیش از 2000 دانه‌رست تولید می‌گردد.
- اثر علف‌کشها یا مواد تنظیم کننده نمو درون گیاهان ، ممکن است موجب افزایش یا کاهش تولید دانه شود. این اثرات به نوع ماده شیمیایی ، مقدار مواد مصرفی ، نوع گونه گیاهی ، مرحله نمو و زمان استفاده از مواد شیمیایی بستگی دارد. مواد شیمیایی یا مواد تنظیم کننده نمو پس از مصرف در روی گیاهان به مناطق فعال گیاه انتقال می‌یابند. در گیاهان جوان که بافتها و اندامها دارای نموی سریع هستند، مواد شیمیایی به سهولت در پیکر گیاه جابجا می‌شوند.
ولی در گیاهان بالغ که نمو طولی در دو انتهای گیاه یعنی ساقعه و ریشه متمرکز می‌باشد مواد شیمیایی فقط در دو منطقه انتهایی جمع می‌گردند، اگر در زمان مصرف علف‌کش در سیستم انتهایی گیاه در مراحله پیدایش جوانه‌های گل باشد مواد شیماییی به این نقطه منتقل می‌گردند و در چنین مرحله‌ای که جوانه گل در فعالیت حیاتی شدید می‌باشد، گیاه‌کشها همراه هیدراتهای کربن ، پروتئینها و سایر مواد که در تشکیل گل نقش موثر دارند در طول گیاه به حرکت درآمده و به شدت به سلولهای مریستمی سازنده قطعات مختلف گل یا به سلولهای جوانه گل که در آغاز شکوفایی و یا قبل از گل کردن هستند صدمه می‌زنند. در صورتی که مواد شیمیایی چند روز یا چند هفته زودتر یا دیرتر از زمان پیدایش نخستین آثار جوانه‌های گل استعمال می‌شوند به گل و میوه‌ها کمتر آسیب می‌رسانند، زیرا در آن زمان محل فعالیت نموی در نقطه دیگری از گیاه قرار دارد.
اگر گیاه‌کشها زمانی زودتر از شکوفایی گل مصرف شوند در کاهش مقدار دانه‌ها بسیار موثر خواهند بود. استعمال و پاشیدن گیاه‌کش شیمیایی 2 - 4 - D روی گندم در مرحله دانه بستن موجب اتلاف 30 تا 50 درصد محصول می‌گردد، در حالی که ظاهرا به نظر می‌رسد که برگها و ساقه‌ها تحت تاثیر این گیاه‌کش قرار نگرفته‌اند. همچنین سمپاش خردل‌ها با گیاه‌کش 2- 4 - D در مراحل آخر شکوفایی گل یا قبل از تشکیل خورحین موجب کاهش حدودی 50 درصد محصول می‌گردد، دانه‌های حاصل از چنین گیاهانی که قادر به ادامه حیات می‌باشند در حدود 2 درصد است، در حالی که 68 درصد دانه‌های حاصل از گیاهان شاهد به خوبی قادر به ادامه نمو طبیعی خود هستند.
مباحث مرتبط با عنوان
