تفسیر طبری

نام کامل آن امع البیان عن تأویل القرآن، یکی از قدیمی ترین و جامعترین تفسیرهای قرآن مجید است. نظر به تفسیر و نفوذی که در تفسیرهای بعدی داشته می توان آن را ام التفاسیر نام دارد. مولف آن ابو جعفر محمد بن جریر بن یزید بن کثیه بن غالب، مفسر، محدث، مورخ، قرآن شناس و فقیه بزرگ قرن سوم هجری، در سال 224 هجری قمری در آمل طبرستان به دنیا آمد و شهرت او به طبری از همین جاست. او در عنفوان جوانی در طلب علم، به خصوص فراگرفتن حدیث به ری و سپس به بغداد رفت. طبری در نزدیکی از محدثان زمان معروف به ابن حمید، 100 هزار حدیث فرا گرفت. سپس به مصر و شام رفت. از مصر به بغداد بازگشت و در بغداد متوظن شد و فقط دو سفر از آن جا به وطن خود طبرستان رفت و باقی عمر را در بغداد گذارند و عمر خود را یکسره وقف تألیف کرد. او مذهب فتهی مستقلی هم به نام طبریه یا جریریه تاسیس کرده بود. از آثار فتهی او اثری به نام اختلاف الفتهاء باقی مانده است. خوش بختانه دو اثر عظیم او یعنی تاریخ و تفسیرش محفوظ مانده و طبع و تصحیح های متعددی یافته است. تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک مشتمل بر تاریخ عالم از آغاز آفرینش تا حوادث سال 302 هجری را در بر می گیرد.
تاریخ طبری نخستین تاریخ کاملی است که به زبان عربی نوشته شده و در واقع ام التاریخ عالم اسلام است. طبری در شوال 310 ه. ق در بغدا در گذشت. تفسیر طبری یا جامعه البیان از قدیمی ترین و جامعترین تفسیرهای قرآن مجید به زبان عربی است که عمدتاً بر مبنای احادیث تفسیری با ذکر سلسه ی کامل سند هر حدیث تدوین شده است. طبری ابتدا در شرح هر آیه با یک بخش از آیه، یا چند آیه متصل و مربوط به هم، احادیثی نقل می کندبعضی از خصوصیات و امتیازات تفسیر طبری عبارت است ار: 1- در تفسیر هر آیه ای، از احادیث صحابه و تابعین نقل، به نقد و ترجیح اقوال می پردازد. 2- برای اجماع، ارزش و اعتبار قائل است. 3- در نقد و ترجیح و قضاوت بین وجوه قرائت نیز، دستی توانا دارد. 4- نقل اسرائیلیات و نصرانیات در تفسیر او بسیار است. 5- به تعیین جزئیات نمی پردازد. 6- عرف عادی لغت را ترجیح می دهد. 7- به شعر قدیم عرب استفاده می کند. 8- به مسائل نحوی و زبانی و دستور زبانی نیز می پردازد. 9- متعرض مسائل کلامی و عقیدتی هم می شود. 10- احکام فقهی و آیات الاحکام را به تفصیل مطرح می کند. در تفسیر 30 جلدی خبری آنچه هست فقط هزاران حدیث است که غالباً کوتاه و همواره جسته جسته و منفصل از همدیگر آمده اند و به ندرت روایت یکپارچه و بلندی در میان آن هست. تفسیر طبری بارها به طبع رسیده است. نخستین طبع آن از سال 1322 تا 1330 ه. ق در مطبعه ی معروف بولاق در مصر، در 30 جزء بوده است.