مقدمه
واژه "مثلثات" از "
مثلث" آمده است و ترجمهای است از واژه فرانسوی هم ارز که به معنای "اندازه گیری مثلث" است. در زبان فارسی، به جای "مثلثات" از واژه "سه بروارگان" استفاده کردهاند. از نامگذاری "مثلثات" میتوان حدس زد که، این شاخه از ریاضیدانان، برای رفع دشواریهای مربو به محاسباتی دانست که، در هندسه و در اخترشناسی، روبه روی دانشمندان بوده است. در ضمن، دشواریهای هندی خود ناشی از مسائلی بوده است که در اخترشناسی با آن روبرو میشدهاند و بیشتر جنبه محاسبهای داشتهاند.
مکان یابی نجومی
در اخترشناسی ، برای تعیین جا و موقعیت ستارگان ، فاصلههای آنها از یکدیگر و این ویژگیهای آنها ، به عدد نیاز داشتند، ولی در راه حل هندسی ، پاسخ را از جمله به صورت یک پاره خط راست به ما میدهد و ، در نتیجه کار اخترشناسان را دشوار میکرد. کهنترین جدولی که به ما رسیده و در آن طول وترهای برخی کمانهای داده شده است، متعلق به
هیپارک اخترشناس سده دوم میلادی است. و شاید بتوان ، تنظیم آن جدول را ، گام نخستین کوچکی ، در راه پیدایش
مثلثات دانست.
منه لائوس ریاضیدان و
بطلیموس اخترشناس در این زمینه ، نوشتههایی از خود باقی گذاشتهاند. ولی همه کارهای ریاضیدانان و اخترشناسان یونانی ، درون
هندسه انجام گرفت و هرگز به مفاهیم اصلی مثلثات نرسیدند.
نخستین گام بوسیله
آریابهاتا ، ریاضیدان هندی سده اول نجم میلادی برداشته شد که در واقع تعریفی برای نیم وتر یک کمان (یعنی ، همان سینوس) ارائه کرد. از این به بعد ، تقریبا همه کارهای مربوط به شکل گیری مثلثات به ویله دانشمندان ایرانی انجام گرفت،
خوارزمی نخستین جدولهای سینوس را تنظیم کرد، و پس از او همه ریاضیدانان ارانی گامهایی برای تکمیل این جدولها و گسترش مفاهیم مثلثاتی برداشتند.
دستاوردهای ایرانیان
کروزی
جدول سینوسها را 30 دقیقه به 30 دقیقه تنظیم کرد و برای نخستین بار ، به دلیل نیازهای اخترشناسی ، مفهوم
تانژانت را (که ظلل مینامیدند) تعریف کرد، جدیترین تلاشها بوسیله
ابوریحان بیرونی و
ابوالوفای بوزجانی انجام گرفت که توانستند پیچیدهترین دستورهای مثلثاتی را پیدا کنند و جدولهای سینوسی - تانژانتی را با دقت بیشتری تنظیم کنند.
سرانجام ،
خواجه نصیرالدین طوسی با جمع بندی کارهای دانشمندان ایرانی پیش از خود ، نخستین کتاب مستقل مثلثات را نوشت. بعد از طوسی ،
جمشید کاشانی ، ریاضیدان ایرانی زمان تیموریان، با روش زیبایی که برای
حل معادله درجه دوم پیدا کرده بود، توانست راهی برای محاسبه سینوس کمان یک درجه و با هر دقت دلخواه پیدا کند. پیشرفت بعدی دانش مثلثات ، از سده پانزدهم میلادی و در اروپای غربی انجام گرفت.
مباحث مرتبط با عنوان