مارکس علاوه بر اینکه یک فیلسوف بود بدون تردید، یک جامعه‏شناس هم بود. او با گذر از فلسفه و روی آوردن به مسائل اجتماعی و اینکه دیگر خوش نداشت ‏به او نام «فیلسوف‏» اطلاق کنند، وارد بررسی وضع موجود اجتماع زمان خود، خصوصا وضعیت اقتصادی آن، شد. او معتقد بود که نمی‏توان جامعه نوین را بدون استناد به کارکرد نظام اقتصادی درک کرد و تحول نظام اقتصادی را بدون توجه به نظریه کارکرد فهمید. اندیشه اصلی او تحلیل و درکی از کارکرد کنونی، شالوده حاضر و تحول ضروری جامعه سرمایه‏داری بود و از نخستین فکر قطعی او در این اندیشه می‏توان به تاریخ نبرد طبقاتی اشاره کرد و اینکه در این گیرودار تنها دو دسته وجود دارند که یکی از آنها معادل زور بوده و هست‏ به نام طبقه «بورژوا»، و دیگری طبقه «پرولتاریا» یا کارگر که همیشه ستمکش و ستمدیده بوده است. بین این دو طبقه دایما کشمکش است. او می‏خواست ‏برای رهایی این طبقه ستمدیده اقدامی بکند. مارکس می‏دید که کلیساها همه در خدمت ‏بورژوا و توجیه‏گر اعمال زورمدارانه آنهاست.

• او از یک سو، پیوسته از زبان کشیشان می‏شنید که اگر به یک طرف از صورتت‏ سیلی زدند طرف دیگر صورتت را بیاور تا سیلی بزنند. او می‏دید که کشیشان گناهان افراد را با مبلغی گزاف می‏بخشند و اوراق مغفرت می‏فروشند. و بیشتر تعالیم کلیسا راه را برای ستمگران و زورمندان، هموار می‏کند، مانند این سخن معروف که قیصر را به قیصر واگذار و کار کسری را به کسری. همه اینها مارکس را بر آن داشت تا با توجه به آن اصل نظری خود، که نظر طبقاتی او بود و علی‏رغم اینکه دین برای او امر مهمی تلقی نمی‏شد، درباره آن اظهار نظر نماید. از سوی دیگر، او نمی‏توانست از کنار این مسائل بگذرد. در جایی هم که او زندگی می‏کرد مذهب یک نیرو، یک عامل حرکت و یا دست کم، عاملی مؤثر در شکل زندگی اجتماعی بود، اما در عین حال، به شدت با حضور و دخالت دین در امور اجتماعی مخالف بود.

• از نوشته‏های مارکس دو تعبیر درباره خاستگاه دین برداشت می‏شود: یکی اینکه دین ساخته دست زورمداران برای استثمار طبقه کارگر است که کلیسا و در واقع مسیحیت، آن‏را تقویت می‏کند و دوم آنکه دین آه ستمدیدگان و پناهگاه و ملجا رنجدیدگان است; طبقه‏ای که دایما تحت استثمار طبقه بورژوا بوده‏اند. به بیان دیگر، مارکس در پی علتی اساسی برای پیدایش دین از خلال وضع اقتصادی جامعه بود و این علت ادعایی را در ترکیب طبقاتی جامعه یافت. در نظر او، فقری که موجب پیدایش دین شده نمایشگر فقر واقعی است و در عین حال، موجب عدم قبول فقر حقیقی و انقلاب علیه آن می‏شود.

منبع

• محمدباقر صدر، اقتصاد ما، ترجمه کاظم موسوی، ج‏1، ص‏113