اطلاعات اولیه
عوامل زیادی از جمله فیزیکی ، زیست شناسی ، زمین شناسی در تشکیل محیطهای رسوبی موثر می‌باشند. بطور کلی هر محیط رسوبی تعیین کننده مجموعه ویژگیهای
سنگ شناسی و
فسیل شناسی رسوبات آن ناحیه است. محیطهای غیر دریایی یا محیطهای قاره‌ای با دور بودن از
دریا مشخص می‌شوند. این محیط شامل محیطهای خشک مانند نواحی کویری و محیطهای آبی مانند محیطهای آبرفتی ، دریاچه‌ای ، مردابی ، باتلاقی و یخچالی تقسیم است.
انواع محیطهای قاره‌ای
محیطهای کویری
برای محیطهای کویری تعاریف مختلفی بیان شده است.
کویر عبارت است از محیط فاقد موجود زنده ، ناحیه بی آب و علف و به عبارت بهتر ناحیه‌ای که مقدار
نزولات جوی کمتر از مقدار تبخیر سالانه است. بطور کلی به ناحیه‌ای که مقدار تبخیر بیشتر از دو برابر مقدار نزولات باشد، ناحیه خشک حقیقی یا ناحیه کویری گفته می‌شود. در ناحیه کویری انتشار گیاهان غیر ممتد و بسیار کم است.
یکی از مشخصات مهم نواحی کویری آن است که بر خلاف نواحی مرطوب که در آنها تمامی
رودخانه‌ها به دریا ختم می‌شوند در محیطهای صحرایی رودخانه‌ها منقطع بوده و رسوبات آنها از کویر خارج نمی‌شود. بلکه در داخل خود کویر و در نواحی پست آن ته نشین می‌گردد. تنها رسوبات بسیار ریز که به صورت گرد و غبار هستند، ممکن است بوسیله
باد به خارج از حوزه حمل گردند. در حدود یک چهارم سطح کل خشکیها را محیطهای کویری می‌پوشانند.
قسمت کویری ایران به صورت مثلثی است که رئوس آن شامل
ایرانشهر (در جنوب شرقی)،
سبزوار (بین راه تهران و مشهد) و
قم در جنوب تهران است. مساحت این ناحیه تقریبا سیصد هزار کیلومتر مربع یعنی کمتر از یک پنجم مساحت کل ایران است. در مناطق صحرایی و کویری عوامل زیستی در این نوع محیطها اهمیت بسیار کمی دارند. رخساره‌های تبخیری شانس محیطهای کویری هستند.
محیطهای آبرفتی
به محیطهای سیلابی و رودخانه‌ای که رسوبات آن در پای دامنه کوهستانها و در
دشتها وسیع ته نشین می‌گردد، محیطهای آبرفتی گفته می‌شود.
انرژی جنبشی آب در چنین محیطهای رسوبی یکی از عوامل اصلی به شمار می‌رود.
رسوبات سیلابی به صورت مخروط افکنه‌هایی در دهانه
دره‌ها به صورت مجزا از یکدیگر تشکیل می‌شوند و به طرف دشتها به یکدیگر نزدیکتر می‌گردند تا بالاخره در نقاط کم شیب سطح دشتها را می‌پوشانند.
ضخامت رسوبات دشت سیلابی در اغلب نقاط به صدها و گاهی هزاران می‌رسد. رسوبات دشت سیلابی معمولا سخت نشده و فاقد
سیمان است. فقط در بعضی موارد ،
کربنات کلسیم موجود در
آبهای زیر زمینی به صورت سیمان بین اجزا متشکله ته نشین می شود. رسوبات دشت سیلابی ، زاویه دار تا نیم زاویه دار بوده و اندازه آنها بسیار متفاوت است. بدین جهت جور شدگی بسیار ضعیف دارند.
هر چه از دامنه ارتفاعات به طرف دشت پیش رویم ذرات ریزتر می‌شوند.
مخروط افکنه‌ها جنوبی کوههای البرز مثال بارزی از این نوع رسوبات است. در جاده شمیرانات قطعات درشت از قلوه سنگ و سنگهای بزرگ مشاهده می‌گردد. به طرف جنوب تهران از قطر ذرات کاسته می‌شود. بطوری که پیشروی رسوبات آبرفتی تبدیل به رسهای تخریبی شده و
کوره‌های آجرپزی در این قسمت قرار دارد.
محیطهای دریاچه‌ای
دریاچه‌ها در قسمتی از فرورفتگی زمین قرار دارند. این فرورفتگیها دارای منشاهای مختلف هستند. دریاچه‌ها عموما دارای عمق کم بوده و اثر امواج و جریانهای آبی در آنها کم است. شرایط اقلیمی مانند تغییرات فصلی ، درجه حرارت ، رودخانه‌هایی که دریاچه از آنها تغذیه می‌گردد و همچنین عوامل زیستی در نوع میزان رسوبات آن اثر بسزایی دارند.
قسمت اعظم نهشته‌های دریاچه‌ای از
رسوبات شیمیایی که دارای چینه بندی مشخص و نازک لایه و ظریف هستند، تشکیل می‌گردد. البته در دهانه رودخانه و سواحل دریاچه‌ها مقداری
رسوبات تخریبی ته نشین می‌گردند. میزان و رنگ رسوبات دریاچه‌ای در فصلهای مختلف سال متفاوت می‌باشد. لذا رسوبات به صورت لایه‌های نازک تیره و روشن ظاهر می‌شوند که به آنها وارو گفته می‌شود.
محیطهای یخچالی
یخچالها از یخ زدن آب یا
برف در نقاط سرد حاصل شده‌اند. توده‌های یخ وقتی در دامنه‌های پر شیب کوهها به حرکت در می‌آیند. قسمتی از سنگهایی که در مسیر آنها قرار دارند خرد کرده با خود به همراه می‌برند. سرعت حرکت و میزان مواد حمل شده بستگی زیادی به بزرگی توده یخ و شیب مسیر حرکت دارد. البته سرعت حرکت یخچالها در طول مسیر حرکت ، بسته به تغییرات آب و هوایی ممکن است متغیر باشد.
رسوبات یخچالی فاقد جور شدگی است. قطعات بزرگ سنگی تا ذرات بسیار ریز مانند
رس در آنها دیده می‌شود. به علاوه مقداری کانی تجزیه شده نیز در رسوبات یخچالی یافت می‌شود. رسوبات حاصل از
یخچالها عموما زاویه دار و نیم زاویه دار بوده و اغلب فاقد طبقه بندی مشخص هستند. رسوباتی که بوسیله ذوب یخها
فرسایش حاصل نموده و در فاصله‌ای حمل و ته نشین شده‌اند. مورن (Morine) می‌نامند. به رسوباتی که مستقیما از ته نشست مواد یخچالی نتیجه شده و مخلوطی از قلوه سنگ تا ذرات رسی هستند، تیل (Till) یا تیلایت (Tillite) گفته می‌شود.
مباحث مرتبط با عنوان
