آشنایی
بادها به صورتهای مختلفی اثرات منفی خود را بر سازههای مهندسی ، مخصوصا راهها ، وارد میکنند. بخش وسیعی از کشورها بطور دائم در معرض فرسایش بادها و هجوم ماسههای روان است. کویرهای مرکزی و حاشیههای آنها ، قسمتهای از سواحل
خلیج فارس ،
دریای عمان و
دریای مازندران و حاشیه سواحل برخی از رودهای کشور از جمله مناطقیاند که بطور دائم در معرض عمل
فرسایش و
رسوبگذاری باد قرار دارند. مقابله با بادرفتها ممکن است با یکی از اهداف زیر صورت بگیرد.
- از بین بردن یا تثبیت تجمعهای ماسهای ، به منظور جلوگیری از پیشروی بیشتر آنها.
- متوقف کردن مستقیم و دائمی ماسه قبل از آنکه به محل مورد حفاظت برسد.
- کمک به ماسه جهت استقرار در محلی خاص.
انواع روشهای مقابله با بادرفتها
جابجایی
برداشتن و جابجا کردن مواد بادآورده از اولین کارهایی است که توسط افرادی که خانه و کاشانه آنها مورد هجوم ماسهها روان قرار گرفته ، انجام میشود. بکار گیری این روش برای راهها و دیگر
سازههای مهندسی ، اغلب غیراقتصادی است و در مدت طولانی بازده چندانی ندارد.
حفر خندق
حفر گودالهای طویل عری به وی تلماسهها تقارن آنها را بر هم زده و اغلب منجر به از بین رفتن آنها میشود. از طرف دیگر
حفر خندق در سمت رو به باد سازه مورد حفاظت ، کانونی موقتی جهت تجمع مواد بادرفته ایجاد مینماید.
گیاهکاری
گیاهان با ایجاد مانعی در برابر باد ، از یک طرف از سرعت و در نتیجه قابلیت حمل آن میکاهند و از طرفی ضمن نگهداری خاک توسط شبکه ریشههایشان ، باد مرطوب نگهداشتن بخشهای سطحی ، چسبندگی ذرات خاک را به یکدیگر بیشتر میکنند. در اطراف شهرها و آبادیهای حاشیه کویرهای کشورمان ، با بکارگیری گونههای مناسب و مقاوم گیاهان (مثل
تاغ و
گز و
آتریپلکس) ، پیشرفتهای چشمگیری در این مورد بدست آمده است.
نهال این گیاهان معمولا در کیسههای پلاستیکی کوچک کاشته شده و پس از رشد کافی در خزانه به همان صورت در محل مورد نظر ، حتی روی تلماسهها ، غرس میشود. در یکی دو سال اول این نهالها نیاز به حفاظت بیشتر و چند بار
آبیاری در فصل گرم دارند. با گذشت زمان آنها میتوانند با ریشههای معمولا عمیق خود آب لازم را از اعماق بیشتر
خاک بدست آورند. در مناطق باد خیز ،
درختکاری در سمت رو به باد میتواند به عنوان عاملی سرعت گیر ، مزارع و سازهها را محافظت نماید.
هموار کردن سطح
به منظور افزایش ضریب جهش مواد حمل شونده توسط باد ، با هموار کردن سطح زمین یا نصب پوششی سخت و هموار به روی آن حرکت ماسهها را تسریع نموده از رسوبات آنها در جاهای ناخواسته جلوگیری به عمل میآید.
افزودن به چسبندگی ذرات
در جاهایی که به دلیل فقدان آب کافی ، یا دیگر مشکلات نتوان
تپههای ماسهای و زمینهای اطراف آن را گیاهکاری تثبیت نموده معمولا با پاشیدن مواد نفتی که تحت نام کلی "مالچ" نامیده میشوند. ضمن چسباندن ذرات ماسه به یکدیگر ، از حرکت و
فرسایش آنها توسط باد جلوگیری میشود. به منظور تداوم برقراری شرایط مناسب ، مالچ پاشی باید هر چند سال یکبار تکرار شود.
سازههای بارشکن
ایجاد دیوارههایی در مقابل حرکت باد میتواند بسته به جهت یابی دیوار ، مسیر حرکت ماسههای روان و متغیر داده و در مواردی که عمود بر جهت وزش باد بنا شده باشند، باعث توقف حرکت ذرات شوند. دیوارههای بادشکن را با مصالح مختلفی از جمله ،
حصیر ،
چوب یا ورقههای فولادی موجدار میتوان ساخت. در نواحی کویری کشور ما جهت تثبیت حرکت ماسهها معمولا از حصیرهای بافته شده از گون استفاده میشود. با فرو کردن نوارهایی از حصیر به داخل کاسهها در امتدادی عمود بر جهت وزش باد ، ضمن ایجاد
بادشکن ، ماسهها در جلو و عقب حصیرها جمع میشوند.
این حصیرها را باید هر چند مدت یکبار و قبل از مدفون شدن کامل، از زیر ماسه بیرون کشید، یا حصیرهای جدیدی به روی دانه نصب کرد. مثال فوق گواه این مطلب است که دیوارهای بادشکن الزاما نباید از استحکام و مقاومت زیاد ، مشابه دیوارهای حایل ، برخوردار باشند. نکته اساسی در اینجا انتخاب محل و جهت مناسب برای دیوار است. تعداد دیوارها که معمولا با فاصلهای نسبت به هم قرار میگیرند، عامل مهم دیگر در
جذب انرژی و سرعت باد و جلوگیری از پیشروی بیشتر بادرفتها و تلماسههاست.
مباحث مرتبط با عنوان