دید کلی
دما یکی از عناصر اساسی شناخت هوا می‌باشد، با توجه به دریافت نامنظم
انرژی خورشیدی توسط زمین ، دمای هوا در سطح زمین دارای تغییرات زیادی است که این تغییرات به نوبه خود سبب تغییرات دیگری در سایر عناصر هوا می‌گردد. دمای هوا را بوسیله
دماسنج اندازه گیری می‌کنند.
دماسنج معمولی استاندارد (Thermometer)
این دماسنج یک لوله بسیار باریک شیشه‌ای مسدود است که در انتهای آن محفظه‌ای تعبیه و از
جیوه یا
الکل پر شده است. در داخل لوله دماسنج خلاء کامل وجود دارد. گرم و سرد شدن مخزن باعث گرم و سرد شدن مایع درون مخزن شده و متعاقب آن باعث بالا و پایین رفتن مایع در داخل مخزن شیشه‌ای می‌شود، با مشاهده سطح مایع در داخل لوله دماسنج و قرائت عددی که روی بدنه شیشه نوشته شده است دمای هوا در آن لحظه مشخص می‌شود.
دماسنج حداکثر (Max-Thermometer)
اغلب نیاز است علاوه بر دمای معمولی هوا حداکثر دمایی که در طول یک دوره معین مثلاً یک شبانه روز اتفاق افتاده است نیز اندازه گیری و تثبیت شود، به این منظور از دماسنج حداکثر استفاده می‌کنند. این نوع دماسنج با یک تفاوت جزئی تقریبا مشابه دماسنجهای معمولی است، به این صورت که لوله مویین آن در محلی که به مخزن منتهی می‌شود بسیار باریک شده است.
هنگامی که دما زیاد می‌شود جیوه داخل مخزن منبسط شده و نیروی حاصل می‌تواند باعث راندن جیوه از داخل مجرای باریک بالای مخزن به قسمت بالای لوله گردد، به این ترتیب ارتفاع جیوه در داخل مخزن بالا می‌رود و با کاهش دما مایع داخل مخزن منقبض می‌شود. ولی باریک بودن لوله از برگشت مایع به داخل مخزن جلوگیری می‌کند و سطح مایع در داخل لوله در محلی که بالاترین دمای قبلی اتفاق افتاده است باقی می‌ماند، بنابراین سطح فوقانی جیوه نشان دهنده حداکثر دمای اتفاق افتاده است.
دماسنج حداقل (Minimum Thermometer)
دماسنجهای حداقل برای تثبیت پایینترین دمای اتفاق افتاده در یک دوره معین بکار می‌رود. دماسنجهای حداقل مشابه دماسنجهای معمولی است، با این تفاوت که مایع داخل مخزن این نوع دماسنج بجای جیوه از مایعات رقیقتر مانند الکل استفاده می‌شود. به علاوه در داخل لوله مویین یک سوزن شیشه‌ای که دو سر آن گرد می‌باشد، رها گردیده که به عنوان شاخص از آن استفاده می‌شود.
وقتی دمای هوا کاهش می‌یابد با انقباض مایع سطح بالای الکل در داخل لوله مویین با اعمال نیروی کشش سطحی شاخص سوزنی را نیز به طرف پایین مخزن حرکت می‌دهد. با افزایش دما مجدداً الکل در داخل لوله مویین از اطراف سوزن عبور کرده و به طرف بالا صعود می‌کند، اما سوزن در پایینترین محلی که قبلا در اثر کشش سطحی پایین آمده بود باقی می‌ماند. بنابراین قسمت بالایی شاخص شیشه‌ای پایینترین دمایی را که اتفاق افتاده است نشان می‌دهد، در حالی که انتهای سطح الکل در بالای لوله دمای لحظه‌ای هوا را نشان می‌دهد.
دماسنج حداقل - حداکثر (Min-Max Thermometer)
این دماسنج ترکیبی از دو دماسنج حداقل و حداکثر می‌باشد، این دماسنج از یک لوله شیشه‌ای U شکل ساخته شده است که دو انتهای آن مسدود می‌باشد. قسمت پایینی لوله U شکل با جیوه پر شده است. علاوه بر جیوه قسمت بالایی لوله قسمت چپ بطور کامل از الکل پر شده است، اما نصف حجم لوله سمت راست که انتهای آن به صورت یک مخزن گشاد شده می‌باشد از الکل پر شده است و نصف دیگر آن از یک نوع گاز پر شده است.
در بالاترین سطح جیوه و در داخل الکل در هر دو ستون شاخصهای شیشه‌ای رنگی که یک سوزن در وسط آن تعبیه شده است وجود دارد، در اثر گرم و سرد شدن و متعاقب آن انبساط و انقباض سطح جیوه بالا و پایین می‌رود. بالاترین حدی که جیوه در شاخه سمت چپ بالا رفته است دمای حداقل و بالاترین حدی که جیوه در شاخه سمت راست بالا رفته دمای حداکثر را نشان می‌دهد.
دمانگار (Thermograph)
دمانگار یک وسیله کاملاً مکانیکی است و با استفاده از یک عنصر فلزی که انحنای آن با دما تغییر می‌کند ساخته شده است، یک طرف عنصر فلزی حساس به تغییرات دما که دارای انحنا می‌باشد به بازوی اهرم طویل و متحرکی بسته شده است که این بازو ممکن است مستقیماً دما را از روی یک مقیاس ساده درجه بندی شده نشان دهد و یا اینکه انتهای بازو به یک قلم ثبات متصل گردد. با تغییر دمای هوا انحنای فلز تغییر می‌کند و این امر با توجه به نحوه تغییرات دما باعث انحراف قلم در انتهای بازوی مکانیکی به طرف بالا و پایین در روی کاغذ گراف می‌گردد و دماها ثبت می‌شوند.
مباحث مرتبط با عنوان
