تاریخچه
متولد اوایل قرن چهارم هجری قمری در سیستان و وفات احتمالا به سال 415 (ه.ق) در شیراز. تاریخچه زندگی تاریخ تولد دقیق او مشخص نیست و در کشاکش تاریخ گم شده است. از ایام کودکی ، دوران تحصیل و نوجوانی وی نیز اطلاع دقیقی در دست نیست، جز آنکه میدانیم در حد فاصل سالهای 338 تا 372 به شیراز رفت و تحت توجه "عضدالدوله دیلمی" قرار گرفت. او تا سال 415 نیز در شیراز میزیست و به نگارش کتاب و رساله مشغول بود.
فعالیتها
سبب شهرت او را بزرگترین دانشمندان ریاضی و نجوم ایران به شمار میرود. یکی از بزرگترین افتخارات این مرد دانشمند ، ارائه نظریه حرکت وضعی زمین است که در آن روزگار ، اظهاری بینظیر و بسیار عجیب به نظر میرسید. او برای اثبات نظریه انقلابی خود دستگاهی به نام "
اسطرلاب زورقی" ساخت و بسیاری از مسائل
حرکت وضعی زمین را که برای دانشمندان آن زمان مجهول بود ، با آن دستگاه توضیح داد. در میان اروپاییان ، نخستین کسی که نظریه حرکت زمین را تشریح کرد، "
کوپرنیک" بود.
او در سال 1543 (حدود 519 سال پس از مرگ عبدالجلیل سنجری نظریهاش را ارائه کرد). به دنبال کوپرنیک ،
گالیله در سال 1633 چرخش زمین را تایید کرد و
نیوتن نیز در سال 1727 (703 سال پس از مرگ سنجری) ، بحث
جاذبه و حرکت زمین را به اثبات رسانید. در حالی که سنجری قرنها پیش از آنها ، با دستگاه خود ، خرکت زمین را تشریح کرده بود.
سنجری از زبان ابوریحان بیرونی
این دانشمند با دوران نوجوانی "
ابوریحان بیرونی" معاصر بوده است. ابوریحان در کتاب خود در خصوص او مینویسد: از ابوسعید سنجری اسطرلابی دیدم که آن را اسطرلاب زورقی مینامید. او را بخاطر اختراع آن اسطرلاب ، بسیار تحسین کردم ،چرا که اختراع آن مبنی بر عقدیهای است که زمین را متحرک میداند و حرکت یومی را به زمین نسبت میدهد. سنجری نه تنها در کارهای نجومی استادی برجسته بود، بلکه در ریاضی و هندسه نیز شهرتی بالا شدات. از جمله کارهای هندسی او میتوان به حل مساله مشهور تثلیث زاویه (تقسیم یک زاویه دلخواه به سه قسمت مساوی تنها با بکارگیری پرگار و خط کش) ، اشاره کرد.
آثار و تألیفات
او دارای تألیفات متعددی در خصوص ریاضی ، هندسه و نجوم میباشد که بیشتر آنها در کتابخانه آستان قدس رضوی ، کتابخانه مجلس و کتابخانه پاریس نگهداری میشوند. از جمله کتابهای معروف او در زمینه نجوم میتوان به "اسطرلاب سرطن" ، "برهان الکفایه" و کتاب "جامع شاهی" مشتمل بر 15 رساله اشاره کرد. حدود 20 تألیف در خصوص ریاضی و هندسه نیز از او بجای مانده است، که رساله "فی وصف القطوع المخروطیه" ، رساله "فی الشکل القطاع" ، کتاب "تحصیل القوانین الهندسه المحدوده" ، کتاب "فی خواص شکل المجسم الاحادث من اداره القطع الزاید" و کتاب "فی تعلیقات هندسیه" از جمله آنها میباشند.
همچنین ببینید