ابوالفضل عبیدالله بن احمد میکالی

«وفات 436 ق/ 1045م»

ابوالفضل عبیدالله فرزند بزرگتر ابونصر میکالی، از شاعران، دانشمندان و محدثان نام آور روزگار خود بود. وی در نیشابور زاده شد و در آن شهر به کسب دانش پرداخت. ابوالفضل برجسته‏ترین دانشمند و شاعر آل میکال خوانده شد، و به سبب معاشرت با بزرگان و ادیبان عصر خود چون ابو منصور ثعالبی و باخزری از شهرت زیادی برخوردار گردید.

ابوالفضل میکالی در خراسان از گروه بسیاری همچون؛ حاکم ابو احمد حافظ و ابو عمرو بن حمدان، و در بخارا، از ابوبکر محمد بن یافث بخاری و در مکه از ابوالحسین بن رزیق و همچنین از ابوعلی محمد بن عبدالله رازی و گروهی دیگر حدیث آموخت. خود نیز محدثی توانا بود و از رجب 422 ق / ژوئن 1031 م حدیث گفتن آغاز کرد. در مجلس درس او ائمه مذاهب و قضات و بزرگان شرکت می‏جستند.

ابوالفضل در نیشابور می‏زیست و همانند نیاکان خود، زمانی دراز بر این شهر ریاست داشت. در جمادی الاول 424 ق / آوریل 1033 م سلطان محمود غزنوی به نیشابور آمد و مدتی در آنجا اقامت کرد. در همین ایام وزیرش خواجه احمد بن عبدالصمد را از خوارزم به نیشابور خواند و او را در منزل ابوالفضل جای داد.
ابوالفضل میکالی به جز فقه و حدیث، در ادب تازی دستی توانا داشت و آثاری در نظم و شعر به این زبان از خود به یادگار گذاشت. هر چند دیوان اشعار او اکنون در دست نیست، اما بسیاری از ابیات او را مولفان و تذکره نویسان معاصر وی و دوره‏های بعد گرد آورده و در آثار خود مندرج ساخته‏اند. ثعالبی در یتیمه الدهر، گزیده نسبتا" مفصلی از آثار او را نقل کرده و در کتابهای دیگر خود چون الاعجاز و الایجاز ص 270 و سحرالبلاغه صص 196 197 قطعاتی از سروده‏های او را آورده است. حصری نیز نمونه‏های بسیاری از آثار نظم و نثر او را همراه با قطعاتی که دیگران در وصف ابوالفضل میکالی گفته‏اند، نقل کرده است زهرالاداب و ثمرالالباب ، ج 1 ، ص 141. از کسان دیگری که در سده‏های بعد آثار ابوالفضل را مفصلا" ذکر کرده ، نویری است نهایه الارب، ج 2 / ص 268 ، 269/ ج 10، ص 60، ج 11، صص 228، 223 ، 252، 253. نیز ابن شاکر کتبی، پس از شرح مختصری در احوال او برخی از اشعارش را آورده است (خوات الوفیات ، ج 2 ، ص 248 و 433 ).

برخی آثار ابوالفضل میکالی به شرح زیر است:

1 دیوان اشعار که تا زمان سمعانی موجود و مشهور بود ، اما امروزه در دست نیست . اشعار موجود وی توسط "موبرگ" گردآوری شده و در کتاب مستقلی در 1908 م در لایپزیگ به طبع رسیده است.
2 فضایل الملوک: نخستین بار میرخواند از این اثر نام برده و به طور ضمنی آن را از مراجع خود شمرده است. حاجی خلیفه و دیگران نیز سخنان او را تکرار کرده‏اند. این کتاب تاریخی امروز در دست نیست.
3 مخزن البلاغه: ابوالحسن بیهقی آن را مخزون البلاغه خوانده است.
4 شرح علی حماسه ابی تمام : حاجی خلیفه از آن نام برده، ولی اثری از آن در دست نیست.
5 ملح الخواطر و منح الجواهر
6 شرح دیوان المتنبی
7 المخزون والدر المنظوم و اللفظ المعدوم : این کتاب در ده باب و مشتمل بر اخوانیات ، مدیحه‏ها و مباحثی از این دست است. نسخه‏ای از آن در 1148 ق / 1735 م به خط نسخ، کتابت شده و در کتابخانه جامع الکبیر شهر صنعا موجود است.
8 المنتخب المیکالی: ابوالحسن بیهقی و دیگران آن را از تصنیفات ابوالفضل دانسته‏اند. این کتاب گزیده‏ای است از شعر و نثر عرب از دوره جاهلی تا عصر آل بویه و در 15 باب . دو نسخه خطی از آن موجود است. یکی از آنها که در 611 ق/ 1214 م کتابت شده در کتابخانه طوپقاپوسرای ترکیه نگهداری می‏شود. نسخه دیگر آن در کتابخانه کمبریج است.
9 رساله وصف الکتابات: نسخه‏ای از این رساله که در 1260 ق/ 1844 م کتابت شده در مجموعه 4505 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.
10 انشاء الامیر ابوالفضل عبیدالله بن احمد المیکالی: نسخه‏ای از این کتاب نیز موجود است و میکروفیلم آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‏شود.
ابوالفضل میکالی به سال 436 ق / 1045 م دار فانی را وداع گفت.