درخت انگور گیاهی بسیار قدیمی است که مصریها پنج هزار سال قبل از میلاد آنرا می شناختند موطن اصلی انگور آسیای صغیر و ایران بوده و هم اکنون نیز به صورت وحشی و نیمه وحشی در این مناطق دیده می شود.
انگور درختچه ای است بالا رونده که به کمک پیچک های خود به سهولت از موانع و درختان مجاور بالا می رود و درازای آن به 10 الی 15 متر می رسد ساقه آن گره دار و برگهایش متناوب دارای دمبرگ دراز، شامل 5 لوب دندانه دار به رنگ سبز تیره در سطح فوقانی پهنک کرک دار و مایل به سفید در سطح تحتانی پهنک است.
گلهائی کوچک و مجتمع به صورت خوشه مرکب دارد کاسه گل آن 5 دندانه، جام آن مرکب از 5 گلبرگ آزاد و 5 پرچم می باشد. میوه آن سته و گوشتدار است و پس از رسیدن دارای طعم شیرین ملایم و رنگهای متفاوت به تناسب نژادهای مختلف می گردد.
مهمترین محصولاتی که امروزه از مو بدست می آید عبارتند از انگور مجلسی، کشمش، آب انگور ، سرکه، در گیلان خمس در ملایر شیره انگور – دوشاب
واریته های انگور از لحاظ رنگ حبه ها به چهار دسته تقسیم می شوند
1- انگورهای سبز 2- انگورهای قرمز 3- انگورهای سیاه 4- انگورهای زرد
آب و هوا : در آب و هوای نسبتاً ملایم تابستانی انگورهای زود رس در صورتی که در شیبهای جنوبی کاشته شوند، می توانند محصول بدهند. بیش از همه فعلاً در آب و هوای نیمه گرمسیری و ملایم نیمکره شمالی با آب و هوای مدیترانه ای کاشته می شوند که سرمای زمستانی نداشته باشند. با وجود این اغلب واریته های آن در مقابل سرمای زمستانی بخوبی مقاومت می کنند. انگور به سرمای شدید زمستانی اهمیتی نمی دهد ولی برای گیاه این مهم است که بهار و تابستان گرم و آفتاب داشته باشد بادهای شدید به انگور بیش از سرما می توانند صدمه بزنند در بهار به محض اینکه هوا از 10 درجه سانتیگراد بالا صفر بیشترشد گیاه رشد را شروع می کند.
آبیاری: هر چه هوای منطقه گرمتر باشد گیاه به آب زیادتری نیاز دارد ریشه های انگور در خاکهای مختلف تا عمقهای متقاوت رشد می کنند مثلاً در خاکهای سنگین و رسی حداکثر تا 90 سانتی متر در خاکهای متوسط رسی شنی تا 5/3 متر و در خاکهای سبک تقریباَ شنی حتی تا عمق 6 متر و بیشتر هم نفوذ می کنند.
در خاکهای کم عمق و نسبتاًَ رسی که ریشه ها تقریباً در عمق کمتر از یک متر پخش شده اند دفعات آبیاری را باید زیادتر کرد زیرا معمولاَ آب در نزدیکیهای سطح خاک باقیمانده و بسرعت تبخیر می شود مقدار آب لازم درختان انگور با عامل گرما، تغییر می کند مثلاً یک منطقه سردسیر که تابستانهای گرم داشته باشد به حدود 500 میلی لیتر آب نیاز دارد. مناطق گرم معتدل 750 میلی متر و نقاط خیلی گرم تا 1350 میلی متر آب احتیاج دارد.
خاک : خاکهایی که زیاد اسیدی داشته یا زیاد نمکی باشند برای کاشت انگور نامناسب می باشند. مناسب ترین خاک ، خاکهایی سبک و عمیق شنی رسی که کمی هم آهک داشته و آب را به راحتی از خود عبور دهد، می باشد مقدار محصول درخت انگور در درجه اول به کودشیمیایی، هوموس ، شخم، آبیاری، زهکشی و تکان دادن زمین از عمق زیاد (مثلاً 50 سانتی متر یا عمیق تر) به کمک Soussoleuse قبل از کاشت نهال و پس از به بار نشستن آن با سمپاشی و هرس های صحیح و به موقع و کوددانها بستگی دارد. عوامل دیگری که در درجه دوم اهمیت روی مقدار محصول اثر می گذارند عبارتند از :
رنگ خاک (هر چه تیره تر جذب نور خورشید بیشتر) عمق خاک ، مقدار آهک و همچنین pH آن.
الف) کودهای معدنی :
ازت برای کوددهی باغهای انگور از اوره استفاده می شود که می توان به عنوان کود برگی با غلظت 1 درصد هم داد. زیاده روی در دادن کودهای ازته اثرات منفی در رشد گیاه دارد که مهمترین آنها عبارتند از رشد بیش از حد بهم زدن رشد طبیعی گلها و در نتیجه کم شدن محصول، حساسیت گیاه در مقابل سرمای زمستان.
فسفر به عنوان کود فسفره از سوپر فسفات استفاده می شود که در آب محلول است.
پتاسیم : برای ساختن ساختمان برگها وچوبی و سخت شدن شاخه ها بویژه ساقه ها و همچنین برای رسیدن خوشه های انگور وجودش لازم است.
منیزیم : یکی از کودهای اصلی مورد نیاز است وجودش در برگها برای ساختن کلروفیل و در نتیجه جذب Co2 از هوا و تبدیل آن به قند ضروری است و معمولاً به صورت سولفات منیزیم به زمین داده شده که براحتی در آب حل میشود.
کلسیم : از کودهایی است که انگور شدیداً به آن وابسته است و باید همه ساله به مقدار لازم به باغهای انگور داد.
ب) کودهای آلی :
کودهای آلی از لحاظ مواد غذایی در درجه دوم اهمیت قرار دارند مهمترین تاثیر آنها بر روی خاک بهتر کردن خواص فیزیکی آن است که از راههای زیر انجام می شود (1) بهتر کردن ساختمان بافت خاک
(2) فعال کردن میکروارگانیسم خاک (3) تنظیم نسبت آب به هوا در داخل خلل و فرج خاک مقدار کود مورد نیاز جهت درختان بارده بقرار زیر است.
اوره 500 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات 500 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات 500 کیلوگرم در کود حیوانی 30 تن در هکتار برای درختانی که درحال حداکثر میوه دادن هستند حدود 250کیلو سولفات پتاسیم در سال می باشد. کود آلی را معمولاً در پائیز یا زمستان یکباره میدهند کودهای معدنی را نباید یکباره داد. آنها را می توان در سه بار هر دفعه به فاصله 2 ماه به زمین داد. کود ازته را از اول شهریور نباید به تاکستانها داد چون باعث ادامه رشد و در نتیجه نارس ماندن چوب درختها می شود.
ازدیاد مو به 2 طریق امکان پذیر است الف) ازدیاد غیر جنسی ب) ازدیاد جنسی
الف) ازدیاد غیر جنسی :
(1) قلمه زدن برای اینکار هر گاه در پائیز خوا سیتم قلمه بزنیم از شاخه های سال جاری که مقداری هم شاخه دو ساله داشته باشد استفاده می کنند قسمت دو ساله را در انگور کاری کلید می نامند. طول قلمه هارا 60 تا 80 سانتی متر می گیرند. بعد از بریدن در پائیز آنهارا در زیر ماسه های نرم ، مرطوب و نسبتاً سردتا بهار نگه می دارند در بهار و زمان درخت کاری آنها را ابتدا مدت 48 ساعت در داخل آب می خوابانند به طوری که در آب کاملاً غرق باشند آنگاه آنها را می کارند قلمه هارا می توان در آذر یا دیماه هم گرفته و درسرمای 4 درجه و هوای مرطوب تا بهار نگه داشت با گرم شدن هوا از سردخانه در آورده سپس آنرا کاشت اگر در بهار بخواهند قلمه بگیرند باید از شاخه های یک ساله استفاده شودکه همراه چند سانتیمتر از شاخه 2 ساله (کلید) است.
(2) خواباندن : شاخه های دراز یکساله و یا امسال را در پائیز زیر خاک می کنند.و به وی فرصت می دهند که ریشه بدهد و حتی هر جوانه اش به گیاه تازه ای تبدیل شود. همیشه قویترین شاخه های یکساله را انتخاب می کنند روش خوابانیدن بهترین نتیجه را می دهد و همچنین گیاه تولید شده زودتر به بار می نشیند.
(3) پیوند : در درخت انگور از پیوند اسکنه ای استفاده میشود زمان پیوند فصل پائیز است و درخت انگور پیرو فرتوت را از نزدیکی خاک بریده در مقطع آن شکافی ایجاد کرده و جوانه یا پیوندک انگور مرغوب را در شکاف قرار می دهند این عمل در انواع انگور وحشی و غیر مرغوب نیز صورت می گیرد.
(4) ازدیاد به وسیله جوانه، یک جوانه را که خوب رشد کرده با یکی دو سانتی متر چوب در سمت راست و چپ آن بریده و در داخل خاک یک گلدان افقی گذاشته و فشار می دهند بطوریکه داخل خاک فرو رفته تنها جوانه از خاک بیرون باشد. گلدان را باید در اطاق یا محیط گرم گذاشت چون جوانه برای رشد به خاک گرم احتیاج دارد.
ب) ازدیاد جنسی :
1- ازدیاد به وسیله بذر : این روش زیاد معمول نسیت و بیشتر برای ایجاد واریته های تازه انگور استفاده می شود.
در پائیز و پیش از کاشتن نهالهای انگور نخست روی زمین کودهای معدنی و آلی را به مقدار لازم ریخته آنگاه با یک شخم عمیق آنها رابه زیر خاک می فرستند.سپس زمین را به صورت جوی و پشته در می آورند نهالها روی پشته و کنار جوی کاشته می شوند. هنگام کاشت چاله ها را به عمق حدود 50 سانتی متر کنده نهالها را در آنها می کارند در کاشت مو معمولاً نهالهایی که درگلدان کاشته شده و در حال رشدند از قلمه ها و یا نهالهایی که با خوابانیدن شاخه های مو بدست آمده اند بهترند چه نهالهای گلدانی از جابجایی صدمه ای نمی بینند و به رشد طبیعی خود در جای تازه ادامه می دهند لیکن دیگر نهالها با تغییر محل آسیب می ببنید دیگر آنکه نهالهای گلدانی برای کاشت در هر فصلی مناسبند ولی قلمه ها و نهالهای ناشی از خوابانیدن کاشت آنها تنها در فصول که گیاهان در حال استراحت زمستانی باشند و برگهایشان بطور طبیعی ریخته باشند.عملی می باشد. چاله هایی که در آنها نهالها کاشته می شوند به صورت 50×50×50 سانتی متر کنده و داخل آنها مقداری کمپوست کهنه و فسفر و آهک می ریزند این مواد برای رشد نهالها مفیدند ولی نباید زیاد روی نمود که نهالها صدمه دیده و ریشه هایشان بسوزد در باغهای بزرگ معمولاً نهالها با فاصله 120 تا 150 سانتی متر از یکدیگر کاشته و بر روی سیم ها می بندند. بهترین زمان برای کاشت نهالهای انگور اوایل بهار یعنی پیش از باز شدن جوانه ها است نهالها را طوری می کارند که حداقل 2 جوانه اش داخل خاک مانده ولی سرشان حدود 5 سانتی متر خارج از خاک باشد و آنگاه چاله های را با مخلوطی از خاک و کود پر کرده سر نهالها را حدود 1 سانتی متر می برند. پس از اتمام خاک ریزی خاکهای اطراف نهالها را با کفش فشار داده به دنبال آن به شدت آبیاری می کنند کودها را همه ساله باید به نهالها داد ولی نه در کنارش یا در سطح چاله های قبلی بلکه در فاصله ای متناسب با رشد ریشه هایشان و دور از تنه ها بعد از رفع خطر سرمای اوایل بهار و کمی پیش از باز شدن جوانه ها بدون توجه به ارتفاعی که نهال رسیده آنرا از بالای جوانه سوم می برند بطوریکه برای نهال تنها 3 جوانه باقی بماند در بهار یا تابستان پس از آنکه جوانه ها رشد کردند به محض اینکه یکی از آنها به 20 سانتی متر رسید.دو جوانه دیگر را ازته هرس می کنند و جوانه 20 سانتی متر را به عنوان شاخه اصلی یا تنه بحساب می آورده به یک قیم می بندند. در اواخر پائیز آنرا به 6 جوانه و شاخه های دیگر را هر کدام به 2 جوانه محدود می کنند. این هرس همه ساله باید به همین ترتیب (شاخه اصلی 6 جوانه و شاخه های دیگر 2 جوانه) تکرار شود تا شاخه اصلی درازای مورد نظر برسد.هر گاه نهال از بازار خریداری شده باشد ابتدا آنرا 24 ساعت داخل آب (مثلاً وان) می خوابانند بطوریکه آب آنها را خوب بپوشاند.سپس آنها را بیرون آورده یکساعت در هوای آزاد گذاشته سپس فوراً آنها را در محل اصلی به روش توضیح داده شده بالا کاشته و آب فراوان می دهند.
هرس : وقتیکه طول شاخه های درخت انگور بیش از حد باشد از قدرت ریشه ها برای رسانیدن مواد غذایی کاسته می شود لذا هرس سالیانه برای جلوگیری از طویل شدن بیش از اندازه درخت ضرورت دارد. مهمترین هرس های درخت انگور عبارتند از :
1- هرس پائیزی : مستقیماً پس از برداشت میوه ها صورت می گیرد و در آن شاخه هایی را که میوه داده اند در پاییز کوتاه می کنند.
2- هرس اصلی مهمترین هرس برای تمام درخت انگور بویژه برای شاخه اصلی که ادامه دهنده تنه درخت است در این هرس از آن مقداری که تنه امسال در روی شاخه اصلی رشد کرده 5 تا 6 و حداکثر 8 جوانه را باقی گذاشته، بقیه را بریده و حذف می کنند. در مورد شاخه های جانبی که خوب رشد کرده اند هم باز برای آن مقدار که امسال رشد کرده 2 یا 3 جوانه برای هر شاخه باقی گذاشته تا بقیه را هرس می کنند تنها همین جوانه های باقیمانده روی تنه اصلی و شاخه های فرعی هستند که در بهار آینده رشد کرده و میوه می دهند. بهترین زمان هرس اصلی آذر و دی و بهمن است مشروط بر اینکه زمان انجام آن هوای منطقه از 8 درجه زیر صفر گرمتر باشد. این هرس نباید دیرتر انجام گیرد در هرس زمستانی درختان انگور بر خلاف هرس در سایر درختان میوه شاخه ها را بلافاصله از بالای جوانه نمی برند بلکه حدود 2 سانتی متر بالای جوانه را هم باقی می گذارند در غیر اینصورت بالاترین جوانه خشک می شود.
3- هرس فرم دادن : تنها در نهالهایی که تازه کاشته شده اند در سالهای اول و دوم انجام می گیرد. لذا در بهار برای نهال تنها 3 جوانه باقی می گذارند پس از اینکه جوانه ها رشد کردند و طول یکی از شاخه ها به 20 سانتی متر رسید آنرا به عنوان تنه اصلی پذیرفته و شاخه های دیگر را ته بر می کنند. در صورت لزوم سال بعد نیز به شاخه اصلی اجازه رشد داده و شاخه های جانبی را که در ارتفاع کمتر از 50 سانتی متر رشد کرده اند قطع می کنند . بدین وسیله درختان انگور به ارتفاع 5/1 تا 2 متر ایجاد می کنند.
4- هرس برگها : که این هرس فقط در درختان انگور کوتاه قد (5/1 تا 2 متر ارتفاع) و در اواخر بهار صورت می گیرد. در این هرس تنها برگهای زیادی که مانع تابش مستقیم نور خورشید به خوشه های انگور قسمت میانی تاج درخت می شوند را با دست چیده و دور می اندازند این هرس معمولاً در درختانی که میوهایشان خورده می شود انجام می گیرند.
بیماریها و آفات : بیماریها و آفات درخت انگور به سه دسته حیوانی و قارچی و ویروسی تقسیم میشوند.
- انگلهای حیوانی که مهمترین آن شپشک مو است که هم ریشه ها و هم برگها را آلوده می کند که برای مبارزه با آن بیشتر از سموم سیستیک استفاده می کنند.
- انگلهای قارچی که می توان از کپک خاکستری (Botrytis Cinereoa) نام برد که در درجه اول به حبه های انگور و سپس به برگ و چوب انگور حمله می کند.اسپور آن روی چوب درخت انگور تمام سال زنده مانده و به محض مساعد شدن محیط فعالیت مجدد خود را از سر می گیرد.
- سفیدک دروغی که روی برگ مو به صورت لکه سفید کوچکی به قطر تقریبی 1 سانتی متر ظاهر شده و کم کم زرد و مثل روغن یا شیشه قابل عبور نور می شود.
- سفیدک حقیقی که به محض سر آوردن گیاه از خاک می تواند آنرا آلوده کند به صورت پودری سفید رنگ در سطح برگهای جوان ظاهر شده مانع رشد آن می شود و اندکی بعد گیاه به دور خودش می پیچد.
- بر ضد همه بیماریهای قارچی می توان با قارچ کشهای گوگردار مبارزه نمود.کمبود عناصر کافی البته کمبود برخی عناصر معدنی نیز ظاهری شبیه به بیماری به برگها می دهد که با حل کردن عناصر مورد نظر در آب و استفاده به عنوان کود برگی روی درختان و برگهایشان علائم فوق الذکر از بین می روند.
در اردیبهشت یعنی زمانیکه خوشه ها به چشم قابل دیدن می شوند باید درختان انگوری که تعداد خوشه های زیاد داشته و با وضع و قدرت درخت متناسب نمی باشند مقداری از خوشه ها را چید و دور انداخت تا بقیه خوشه ها از نظر غذایی کمبود نداشته و مرغوب شوند. برای تسریع در رسیدن انگور و خوشه های دیررس باید برگهایی را که روی خوشه ها قرار گرفته و مانع رسیدن نور مستقیم خورشید و گرما به انگور ها می شوند و از اوایل مرداد چید . هر چه به زمان چیدن خوشه ها نزدیکتر می شویم بتدریج از میزان اسیدهای مختلف درون حبه ها کاسته و بر میزان درصد قندهایش اضافه می شود و این کار تا زمان رسیدن انگورها ادامه دارد. انگور را تنها زمانی باید چید که به حداکثر شیرینی خود رسیده باشد.علاوه بر علائم اصلی رسیدن انگور مثل تغییر رنگ حبه ها و مزه آنها علائم دیگر رسیدن انگور عبارتند از : تغییر رنگ چوب محور خوشه ها که حبه های انگور بدآن مستقیماً چسبیده اند از سبز به سمت کاهی رنگ شدن.
چشیدن آخرین حبه های هر خوشه که معمولاً دیرتر از سایر حبه ها می رسند هر گاه این حبه ها رسیده و طعم مخصوص واریته خود راگرفته باشند حتماً سایر حبه ها نیز رسیده و زمان چیدن آنها فرا رسیده است. هنگام چیدن باید سعی شود که خوشه ها را از محل چسبیدن به شاخه ها جدا کرده و برای این کار از قیچی استفاده می کنند تا حبه ها له نشوند.
تنها باید خوشه های رسیده را چید و چیدن خوشه های نارس را به نوبت های بعد واگذار نمود. چون بعضی واریته ها همه خوشه هایشان در آن واحد نمی رسندو ضرورت دارد که انگورهای این واریته در 2و 3 و یاحتی 4 نوبت چیده شود البته این امر به نفع باغبان است زیرا زمان بیشتری برای کار خواهد داشت و کارگر کمتری نیاز دارد و همچنین زمان زیادتری برای فروش محصول دارد مهمتر آنکه پس از چیدن مقداری محصول تمام شیره گیاه صرف رشد و رساندن بقیه انگورهایی می شود که هنوز به درخت آویزانند.
انواع وحشی آن در نواحی مختلف مشاهده می گردد.
همچنین این گیاه تقریباً در تمام نقاط ایران از جلگه های پست و مرطوب گیلان و مازندران گرفته تا کوههای مرتفع و خشک استانهای مرکزی و جنوبی مثل فارس و حتی جنوبی ترین نقاط کشور مثل ایرانشهر و سرباز و چها بهار می روید.
مهمترین نقاط کاشت انگور استانهای آذربایجان غربی و خراسان اراک قزوین و ملایر است.
از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
